Buruşmazlık Bitim İşlemi
Tekstil Mamullerinin Buruşmazlık Bitim işlemi
Selülozik liflerden üretilmiş tekstil mamullerinin buruşmaz hale getirilmesi her ne kadar güncel konular arasında yer alsa da bu mamullerin buruşmazlık bitim işlemleri oldukça eski tarihlere dayanmaktadır. Buruşmazlık bitim işlemlerinin popülaritesi çok eski zamanlara dayanmakla beraber bu işlemler üzerine oldukça fazla araştırmalar da yapılmıştır. Yapılan bu araştırmalar sayesinde de bu işlemler üzerine yeni gelişmeler elde edilmiştir.
Buruşma genel olarak selüloz esaslı tekstil mamullerinde sıkça rastlanan ve kullanım sırasında istenilmeyen olumsuz bir özellik olarak nitelendirilmektedir. Çünkü günlük hayatta insanlar çoğunlukla kırışık bir giysiyi giymek istemezler. Sentetik ve örme kumaş yapılarında daha az oranlarda rastlanan bu özellik tüketicinin tekstil mamulünü kullanımı sırasında ürünün düzgünlüğünün kaybolması sonucunda görünümünün bozulmasına yol açmaktadır.
Buruşmazlığın genel tanımına bakıldığında ise kullanım kolaylığı açısından kumaşların belirli bir basınç kuvvet altında kırıştırıldıktan sonra kuvvetin etkisi kaldırıldığında eski formuna dönebilme yeteneğidir.
Tekstilde buruşmazlık; bir tekstil mamulünün kullanım sırasında oluşan buruşmalara karşı göstermiş olduğu direncini ve onlardan kurtulma kabiliyetini de ifade etmektedir. Tekstil mamullerinin karşılaşmış olduğu fiziksel etkilerin yanında suyun da buruşma mekanizmasına etki ettiği de gözlemlenmiştir. Islatılan selüloz esaslı lifler suyun etkisi ile şişmektedirler ve böylece yapısal formlarında da değişiklik meydana gelmektedir. Bu lifler kurutulduklarında ise yapısal formlarındaki değişiklikle beraber kuruma sağlarlar. Böylece tekstil mamulünde oluşan bu değişim ya çekme ya da buruşma olarak kendini göstermektedir.
Buruşmazlık mekanizmasının mantığını daha iyi anlayabilmek için selülozik esaslı liflerden üretilmiş tekstil mamullerinin neden buruştuğunu anlamakta fayda görülmektedir.
Bilindiği üzere tekstil liflerinin yapılarında amorf ve kristalin bölgeler bulunmaktadır. Kristalin bölgeler daha düzenli bir yapıya sahipken amorf bölgeler ise daha düzensiz bir yapıya sahiptir. Liflerdeki kristalin bölgelerde bulunan fibriller lif eksenine oldukça paralel bir şekilde dizildiklerinden dolayı bunların arasına giren su molekülleri liflerin ve böylece iplik kesitlerinin şişmesine neden olmaktadır. İpliklerin kesitlerinin şişmesi ise kumaşların çekmesine ve büzülmesine neden olmaktadır.
Kumaşlarda meydana buruşmanın nedenine gelince ise kumaşı oluşturan liflerin içerisinde bulunan lif elementleri mikrofibriller ve makrofibriller bir denge içerisinde bulunmaktadırlar. Dışarıdan uygulanan bir kuvvetin etkisi ile lif elementleri birbirine doğru kayarak yeni bir denge meydana getirmektedir. Dışarıdan uygulanan kuvvet kalktığında ise yeni oluşturulan denge tamamen eski haline dönemediğinden dolayı liflerde ve dolayısıyla tekstil mamulünde buruşma meydana gelmektedir.
Prensip olarak buruşma işlemi, lif elementlerinin dışardan uygulanan bir kuvvet etkisi ile hareket ederek yeni bir yerleşim düzeni almaları ve bu konumlarına uygun olacak şekilde yan bağlar oluşturmaları ile ortaya çıkmaktadır. O zaman buruşmazlığın prensibi ise bunun tam tersini uygulamak olmaktadır. Yani buruşmazlık bitim işlemi sayesinde lif elementlerinin hareketliliğinin engellenmesi şeklinde olması gerekmektedir. Lif elementleri hareket etseler dahi yeni konumlarında yan bağ oluşturmalarının da engellenmesi buruşmazlık bitim işlemlerinin ana mekanizmasını oluşturmaktadır.
Buruşmazlık Bitim İşleminde Kullanılan Maddeler
Tekstilde yapılan buruşmazlık bitim işlemlerinde kullanılan maddeler 3 grupta incelenebilmektedir. Bunlar;
Reçine meydana getiren maddeler
Az miktarda reçine meydana getiren maddeler
Reçine meydana getirmeyen maddelerdir.
Reçine meydana getiren maddeler
Bu maddeler genellikle açık zincirli azot -metilol bileşikleridir. Bu maddeler genel olarak hazır derişik çözelti ve suda çözünebilen toz formunda satılmaktadırlar. Reçine meydana getiren maddelerin en önemlileri ise üreformaldehit ve melaminformaldehit cinsi bileşiklerdir.
Az oranlarda reçine meydana getiren maddeler
Bu maddeler genel olarak azot içeren heteroçiklik metinol bileşikleridir. Bunlar polifonksiyonel bileşikler olduklarından dolayı iki veya daha fazla hidroksil grubuyla reaksiyona girebilmektedirler.
Reçine meydana getirmeyen maddeler
Reçine meydana getirmeyen maddelerin gün geçtikçe öneminin artacağı düşünülmektedir.
Buruşmazlık Bitim İşlemi Yöntemleri
Tekstilde buruşmazlık bitim işlemlerinin yapılması değişik şekillerde olabilmektedir.
Kuru (kondenzasyon) buruşmazlık terbiye yöntemi
Bu yöntem genel olarak kondenzasyon yöntemi olarak nitelendirilmektedir.
Yaş buruşmazlık terbiye yöntemi
Yaş buruşmazlık terbiye yönteminin aşağıda belirtildiği gibi iki farklı şekli bilinmektedir. Bunlar;
Asidik ortamda çalışılan yöntem
Bazik ortamda çalışılan yöntemdir.
Nemli buruşmazlık terbiye yöntemi
Bu yöntemin esası buruşmazlık işleminin sağlandığı reaksiyonun belirli bir oranda nem içeren selüloz lifleriyle yapılmasıdır.
Buruşmazlık Bitim İşlemi Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Tekstil mamullerinin buruşmazlık bitim işlemleri yapıldığında elde edilen buruşmazlık derecesinin de belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için ise bazı test yöntemleri bulunmaktadır. Buruşmazlık işlemi görmüş tekstil mamulünün en kolay test yöntemi yırtıma dayanımına bakmaktır.
Buruşmazlık Bitim İşleminin Sakıncaları
Buruşmazlık bitim işlemleri tekstil mamullerine fonksiyonel özellik kazandırmak için yapılmaktadır. Bu işlemin birçok avantajının olmasının yanı sıra sakıncalı yanları da bulunmaktadır. Ancak bu sakıncaların birçoğu günümüzde minimum seviyeye indirilmiştir.