Doğal Boyamacılıkta Uygulanan Boyama Yöntemleri

Doğal boyama yöntemlerinin uygulanmasında en önemli aşamalardan biri olan ekstrakt, boyama işleminden önce hazırlanmalıdır. Doğal boyama yöntemlerinin uygulanmasında üç farklı şekilde ekstrakt hazırlanabilir . Bunlar; sıcak ekstrakt, soğuk ekstrakt ve mayalama yöntemidir.

Sıcak Ekstrakt Hazırlama Yöntemi

Sıcak ekstrakt hazırlanmada öncelikle kullanılacak bitki havanda ezilerek küçük parçalar haline getirilir. Bu işlemin yapılmasının nedeni bitkide bulunan boyar maddenin suya daha iyi nüfuz etmesini sağlamaktır. Daha sonra boyanacak ham maddenin ağırlığına göre % 25, %50, %100 veya % 200 oranın bitki 1/50 su içerisinde 30, 45, 60, veya 90 dakika kaynatılmalıdır. Kaynama esnasında su azalacağı için su ilave edilir. Kaynatma süresi sonunda ekstrakt bir süzek yardımıyla süzülerek bitki artıkları ortamdan uzaklaştırılır.

Soğuk Ekstrakt Hazırlama Yöntemi

Soğuk ekstrakt hazırlama yöntemi, sıcak ekstrakt da olduğu gibi boyamada kullanılacak bitkinin öncelikle havanda dövülerek küçük parçalar haline gelmesi gerekmektedir. Boyanacak ham maddenin ağırlığına göre % 25, %50, %100 veya % 200 oranın bitki, 1/50 oranında soğuk su içerisinde isteğe bağlı 12, 24 veya 48 saat bekletilir. Süre sonunda bitkide bulunan boyar madde suya nüfuz eder. Daha sonra bir süzek yardımı ile ekstrakt süzülür. Bitki artıkları ortamdan uzaklaştırılarak soğuk ekstrakt hazırlanır (Kayabaşı, 1995 ).

Mayalama Yöntemi ile Ekstrakt Hazırlama

Mayalama yöntemi ile ekstrakt hazırlama işlemi dağ bitkisi olarak bilinen çivit otuyla uygulanır. Taze toplanan çivit otlarının yaprakları temizlenerek doğranması ve rendeden geçirilmesi gerekir. Parçalanan yapraklardan küçük toplar yapılarak pudra şekerine batırılır ve kuruması sağlanır. Kurutma işleminde dikkat edilmesi gereken noktalardan biri hava alan hasır bir sepete dizilmesidir. 15 gün süren bu işlemin sonunda kurumuş toplar toprak haldedir ve boyamaya hazırdır. Daha sonra boyanacak ham madde ağırlığının %100 ü oranında kurumuş çivit otu alınarak 10 katı kadar su ilave edilir. Suyla birlikte yaklaşık 2 saat içinde çözünme gerçekleşir. Çözünmenin ardından hazırlanan ekstrakt süzülerek yabancı maddelerden uzaklaştırılır(Kaya, 2016 ).

Doğal Boyamacılıkta Kullanılan Başlıca Mordan Maddeleri

Doğal boyamacılıkta renkleri sabitlemede, farklı renkleri ve tonları elde etmede kullanılan yardımcı maddelere mordan adı verilir. Mordanlar doğal ve kimyasal olmak üzere iki çeşittir..

Doğal Mordanlar

Ceviz Ağacının Kök Filizleri
Ekmek Hamuru Mayası
Kil
Kireç
Koruk Suyu
Meşe Ağacının Kökü
Odun Külü
Pelit
Sığır İdrarı
Sirke
Sütleğen Sütü
Taş Yosunları
Turunç Suyu

Kimyasal Mordanlar

Göztaşı
Kremtartar
Potasyumbikromat
Saçı Kıbrısı
Sodyum Sülfat
Şap

Doğal Boyamacılıkta Kullanılan Boyama Yöntemleri

Doğal Boyamacılıkta çeşitli boyama yöntemleri vardır. Bunlar;

mordansız boyama,
mordanlı boyama,
üst üste boyama,
çift boyama
küp (mayalama yöntemiyle) boyama

olmak üzere beş şekilde uygulanmaktadır.

Doğal Boyamacılıkta Dikkat Edilecek Hususlar

Doğal boyamacılık uygulamalarında boyamayı etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan en önemlisi kullanılan bitkinin ne zaman toplanacağı ve hangi bölümlerinin kullanılacağıdır. Bitkilerin toplama zamanları kalite üzerinde etki ettiği gibi bitkilerin boyamada hangi bölümlerinin kullanılacağı da önemli bir etkendir.

Boyamada kullanılacak çiçekler ve yaprakların dalda kurumuş olmaması gerekir. Dalında kurumuş yaprak ve çiçekler boyar özelliğini kaybeder. Çiçekleri boyamada kullanılacak bitkilerin en olgun döneminde toplanması, kökleri kullanılacak bitkilerin ise belirli bir yetişkinlik dönemine ulaşması gerekir.

Doğal Boyamacılıkta Başlıca Terimler ve Anlamları

Absorbsiyon
Boya
Boyarmadde
Distilasyon
Ekstrakt
Fiksaj
Flotte
Haslık
Migrasyon
Reçete