Tekstil Boyamada Kullanılan Yardımcı Maddeler

Giriş

Tekstile istenen özelliği sağlayacak kimyasal maddenin uygulanabilmesini kolaylaştıran, bu işlemi tek başına ya da kimyasal reaksiyonlara girerek başka kimyasal maddelerle birlikte sağlayan kimyasal maddelere Tekstil Yardımcı Maddeleri denir.

Islatıcılar

Islatıcı lifler arasındaki havayı çıkartarak ve su molekülleri arasına girerek yüzey gerilimini düşürmeye yarayan kimyasal maddelerdir. Böylece ıslatma işlemi daha hızlı ve kolay oluşur. İpliklerde ıslatıcılar haşılın alınmasını sağlamak için, iplik boyamada boyama işlemini kısaltmak ya da etkisini artırmak için kullanılır. Ancak kumaş boyamada ise, ıslatıcıların kullanılması lifli materyalin hızlı ıslatılması ve boya ile temasın hızlandırılması ve boyanın materyal üzerindeki dağılımının homojenleşmesi için yapılmaktadır.

Dispergatör

Dispers boyarmaddeler yapılarındaki oksietil gruplar nedeniyle boya banyosunda dağılmaktadır. Dispers taneciklerin boya banyosundaki büyüklüğü (boya tanesi) 0.1-5.0 m mikrometredir yani boya partikülleri mikrogranüller halinde suyun içine dağılmıştır. Bu durumda boyamanın yapılması için bu maddeciklerin kolloidal olarak çözünebilmesi ve sudaki dağılımlarının kararlı olabilmesi gerekmektedir. Bu amaçla eklenen kimyasal maddelere dispergatör denir. Dispergatörler yüksek sıcaklıktaki HT boyama prosesinde özellikle polyesterin boyanmasında abrajsız boyama için kullanılmaktadır.

Polyester boyamada gerekli olan dispers sistemde mikrogranüller halinde dağılması gerekli olan boya partiküllerinin dispersiyonu bozacak şekilde kalınlaşmasına koalesans denir.

Agregat toplanma, birleşme demek olup, boya çözeltisinde tek başına bulunamayan ve birbirine hidrojen bağları ile bağlı bulunan boyarmadde moleküllerinin bir arada bulunuşlarını ifade etmektedir.

Aglomerasyon ise boya banyosunda tam olarak çözünmeden katı halde kalan boyarmaddelerin birleşmesi, çöktürme, topaklanma olarak açıklanabilir.

Egaliz Maddeleri

Tekstil boyama, lifli materyal üzerinde boyarmaddenin düzgün dağılmasını sağlamak amacıyla sıcaklık, pH, boyama metodu ve yardımcı materyallerle bir kimyasal denge kurulması işlemidir.

Bazı boyama tekniklerinde boyama sıcaklığını artırıp azaltarak, boyama süresini artırarak, yardımcı kimyasallar katarak ya da boyamanın ortam pHını asidik, bazik olarak ayarlayarak boyarmaddenin mamül üzerinde düzgün dağılması sağlanmaktadır. Egaliz maddeleri boya banyosunda bu dengenin kurulması durumunu artırmaktadır. Egaliz maddeleri boyarmaddenin lifli materyal üzerindeki nüfuz etme hızını azaltarak çekilen boyanın düzgün dağılmasını sağlayan maddelerdir.

Migrasyon Önleyiciler

Viskozitenin boyabanyosunda ayarlanması için doğal boyamadan beri kıvamlaştırıcı, koyulaştırıcılar kullanılır. Endüstriyel boyamalarda da boyamayı kontrol etmek için kullanılan kıvam artıcı kimyasal maddelere migrasyon önleyiciler adı verilir. Migrasyon önleyici maddeler lifli materyal üzerinde boyarmadde moleküllerinin yer değiştirmesini engellemek ve sürekli boyama yöntemlerinde boya

Taşıyıcılar(Keriyerler)

Taşıyıcılar polyesterin boyanması esnasında lifin boyanma yeteneğini artıran boya banyosu içinde çözünmüş ya da emülsiye olmuş organik bileşiklerdir Taşıyıcılı boyama (ya da bilinen adıyla Carrier boyama yöntemi) genellikle polyesterin boyanması için kullanılır. Genellikle düşük molekül ağırlığı olan basit dispers boyarmaddelerle yapılan boyamalarda kullanılır. Taşıyıcı ile boyamadan en yüksek renk verimi, boyama banyosu–lif sisteminin doyması için gereken miktarda taşıyıcı banyoda bulunduğu zaman almak mümkündür.

Yumuşatıcılar

Genel olarak apre maddesi olarak kabul edilse de yumuşatıcılar, lifli materyale yumuşaklık, düzgünlük, dolgunluk ve esneklik kazandırmak için kullanılan kimyasal maddelerdir. Kumaş boyamada ve sonrasında yumuşatıcı kullanılmasının nedenleri arasında ürüne istenilen tuşe ve tutumun, yumuşaklık, dolgunluğun kazandırılması vardır. Kumaşın mekanik özelliklerini (elastikiyeti, sürtme dayanımı vb.), antistatik, hidrofil özelliklerini artırır. Sentetik liflere doğal liflere benzer tutum ve tuşe sağlar. Sentetik liflerin giyim konforu ile ilgili olumlu etkiler sağlar. Örneğin antistatik etki, kayganlık, nem ayarlama yeteneği vb.

Kırık Önleyiciler

Kırık önleyicileri tüm selülozik lif ve karışımları ile yün ve ipekten üretilen kumaşların boyama işlemlerinde kullanılır. Kırık önleyiciler her zaman boya banyosuna diğer kimyasal ve boyalardan önce konması gereklidir çünkü boyamada kırıkların işlemin ilk dakikalarında oluştuğu belirlenmiştir.

Emülgatör

Emülsiyon, kontinü faz oluşturan bir sıvı içinde başka bir sıvının ince damlalarının dispersiyonundan oluşan heterojen sistemdir. Emülsiyonun kullanılma amacı emülsiyon maddelerinin suda çözünmeyen maddeleri sulu ortamda ince dağılmış halde tekstil mamulüne getirmektir. Baskıda baskı patı emülsiyon halinde hazırlanır. Boyama işlemleri sırasında da emülsiyonlar hazırlamak gerektiğinde emülgatörler kullanılır.

Çözücüler ve Hidrotrop Maddeler

Boya çözücü ve hidrotrob maddeler boyaların çözülmesini kolaylaştırır. Başlıca sıvı boyalarda basma patının hazırlanmasında ve kontinü boyamada içirmede yani, stabil, derişik boya çözeltisi gerektiğinde kullanılırlar. Emdirme Boyarmaddelerinde (Naftol AS kombinasyonlarında); naftollerin çözünmesinde, soğukta çözmede çoğu kez alkol, piridin ve piridin benzeri bileşikler kullanılır. Reaktif Boyarmaddelerde ise selüloziklerin kontinü boyamalarında üre boyarmadde çözücü olarak kullanılır.

İndirgen Maddeler

Elektron verene indirgen, elektron alana da yükseltgen denir. İndirgen madde, karşısındakine elektron verdiğinden kendisi yükseltgenir. Elektron alan madde isekarşısındakini yükseltgediğinden kendisi indirgenir. İndirgen madde, bir başka bileşiğin kimyasal indirgenmesini sağlayan bileşiktir.

Yükseltgen Maddelerin Özellikleri

Reaksiyona girdiği maddeyi oksitleyen ya da kimyasal bir reaksiyonda elektron alarak kendisini indirgenirken reaksiyona girdiği maddeyi yükseltgeyen maddeye yükseltgen madde (oksidasyon maddesi) denir. Oksijen vererek yapılabildiği gibi ters mantıkta hidrojen alınarak da gerçekleştirilebilir. Yükseltgenme işlemi hem oksijen vermekle, hem de hidrojen almakla gerçekleşebilir.

Köpük Kesiciler

Tekstil terbiye işlemleri çoğunlukla lif/flotte sınır yüzeyinde olur. Birçok tekstil maddesinin yüzey aktif olması bu nedenle doğaldır ve bunların etkileri faz sınırında meydana gelir. Bu etkiler ıslatma, dispersiyon veya emülsiyon oluşturmalarıdır.