Kur’ân -I Kerim İlimleri -I

Tefsîr usûlüyle ilgili çalışmalarda ele alınan konuların tümüne birden Ulûmü’l -Kur’an (Kur’an İlimleri) adı verilmekterdir.

Hakikat kelimesi, “h-k-k” kökünden türetilmiş olup “gerçek, sabit ve doğru olmak, gerekmek, bir şeyi gerçekleştirmek” gibi anlamlara gelir. Terim olarak hakikat, bir kelimenin gerçek anlamında, ilk konulduğu anlamda kullanılan lafzı ifade eder. Yani bir kelime neyi anlatmak için konulmuşsa, bu kelimenin o anlamda kullanılmasıdır. Örneğin “el” kelimesinin bilinen uzuv anlamında kullanılması hakikattir.

Mecâz kelimesi, “c-v-z” kökünden gelip “geçip gitmek ve bir yola girip orada yürümek” anlamındaki “câze” fiilinin mef‘al vezninde ism -i mekân ve mimli mastar formu olup “gelip geçilen yer veya gelip geçmek” manasına gelir. Mecâz, terim anlamı itibarıyla bir kelimenin dilde vazedilen asli anlamında kullanılmasına mani teşkil eden bir karineyle beraber, bir ilgiden dolayı başka bir anlamda kullanılmasıdır.

Vücûh, lafzı aynı olan bir kelimenin Kur’an’da farklı anlamlarda kullanılmasıdır. Bir kelimenin bir ayette ifade ettiği mana ile yine aynı kelimenin diğer ayetlerde ifade ettiği anlamlar aynı olmamaktadır. "Nezâir" ise nazîre kelimesinin çoğulu olup lügatte, misil, benzer, eş ve denk, bir şeyin dengi, benzeri, aynısı gibi anlamlara gelir. Terim olarak nezâir, lafızları başka başka olan kelimelerin aynı manayı ifade etmesidir. Mesela cehennem, nâr, sakar, hudâme, cehîm gibi farklı kelimeler lafız itibarıyla farklılık arz etseler de anlam yönünden tümü “azap” ifade eder .

Kıssalar : Kıssa izlenip takip edilen, ibret alınan haberler demektir. Kur’an’da da bu anlamada kullanılmaktadır. Kur’an ’da kıssaların zikrediliş sebep ve hikmeti ise bir ayet -i kerimede şu şekilde beyan edilmiştir: “Ant olsun onların kıssalarında akıl sahipleri için ibretler vardır. Kur’an, uydurulabilecek bir söz değildir fakat o, kendinden öncekiler için onay, her şey için detaylı açıklama, iman eden toplum için bir rahmet ve bir hidayettir.”

Emsal : Bazı konuları meseller ve temsillerle anlatmak Kur’an’ın edebî ifâde şekillerinden biridir. Kur’an ilimlerinden olan bu anlatım biçimine “Emsâlü’l - Kurân” diyoruz. Emsal, mesel kelimesinin çoğuludur. Mesel, bir şeyin benzeri, delil ve hüccet manalarına gelir. Misâl de bu manadadır. Temsîl ise bir kıssa veya sözü beyan etmek, bir şeyi bir şeye benzetmek anlamında kullanılır. “ Emsâlü’l -Kur’an ” terkibi ise Kur’an’dan meseller, örneklemeler, örnek anlatımlar, ibretlik misaller anlamına gelmektedir.

Tekrar: Tekrar, “aynı olayın, iş yahut eylemin yeniden bir veya daha çok defa meydana gelişi” şeklinde tarif edilebilir. Kur’an’da tekrarın birçok sebep ve hikmeti vardır. En önemli sebeplerinden biri tekrar edilen şeye önem vermek ve dikkat çekmektir. Sakındırmak, rağbeti artırmak için tekrar’ın lüzumlu bir keyfiyet olduğu yukarıda izah edilmişti. Bu tekrarlarla her defasında geçmişteki olayların insanlara daha açık ve etkili bir şekilde ibret dersi vermesi de sağlanmış olur.