Tedarik Zinciri Yönetiminde Envanter Planlama ve Yönetme - I

Stokların Sınıflandırılması

Bir üretim sisteminde üretime dolaylı veya dolaysız katılarak yer alan her fiziksel varlık, stok kavramı içinde düşünülmektedir. İşletmede fiziksel olarak mevcut olan her türlü malzeme stoktur. Envanter ise daha geniş anlamlıdır ve stokların parasal değerlerini belirtmede kullanılır. Envanter yönetiminin amacı, üretim ve dağıtım kanalları boyunca devam eden bu akışı, doğru zamanda, doğru miktarda, doğru yere, minimum maliyetle sağlayabilmektir.

Genel olarak stoklar aşağıdaki şekli ile bilinmektedir:

Hammaddeler: Bir üretim sürecinde üretim için bekleyen henüz işlenmemiş ya da az işlenmiş stokları belirtmede kullanır. Hammadde işletmeden işletmeye göre değişiklik göstermektedir.

Yarı mamuller: Bir üretim sürecinde iş istasyonları arasında yer alan henüz tamamlanmamış ürünlere ait stoklara yarı mamul stokları denir. Bu stoklar üretimin tamamlanması ile mamullere dönüşür.

Mamuller: Yarı mamullerin üretim sürecinde yer alan işlemlerden geçmesi ile mamuller oluşur. Mamul stoklarının kontrolü yarı mamuller ve hammaddelere göre daha kolaydır. Çünkü üretim süreci tamamlanmıştır ve sistem içerisinde hareketleri yoktur.

Hazır parçalar: Üretim sürecinde çok miktarda kullanılan, dışarıdan hazır bir şekilde tedarik edilen stok grubu hazır parçalardır.

Yardımcı malzemeler: Üretim sürecine dolaylı yollardan katkı sağlayan stok grubu yardımcı malzemelerdir. Operatörün üretim sırasında kullanması gereken koruyucu eldiven, makinesinde kullandığı özel yağ yardımcı malzemeler grubuna giren stoklardır.

Emniyet Stoku: Üretim ve satış etkinliklerinin aksatılmaması, stok yokluğuna düşmemek için tutulan stok, emniyet stokudur.

Çevrim Stoku: Çevrim stoku çevrim süresi içerisinde oluşan talebi karşılamak amacıyla tutulan stoktur. Çevrim süresi de ürünün üretilmesi ve satılması arasında geçen süre olarak bilinmektedir. Envanter maliyetlerini azaltmak amacıyla tutulan bu stoklar genellikle partiler halinde temin edilir.

Mevsim Stoku: Belirli mevsimlerde tüketilmek üzere talebin fazla, üretim kapasitesinin yetersiz olduğu durumlarda önceden üretilip bekletilen stoktur.

Stok Kontrol Yöntemleri

Gözle Kontrol Yöntemi

Bu yöntemde stoklar, ilgili kişi veya kişiler tarafından düzenli olarak gözden geçirilir. Belirli bir düzeyin altına düşen stok kalemleri için sipariş verilir.

Çift Kutu Yöntemi

Bu stok yönteminde stok kalemleri iki bölmeli bir kutuda stoklanır. Birinci bölmedeki stok miktarı tüketildiğinde, sipariş verilir ve ikinci bölmedeki stok kullanılmaya devam eder. Sipariş gelinceye kadar ikinci bölmedeki stok miktarı ihtiyacı karşılamalıdır.

Sabit Sipariş Periyodu Yöntemi

Stoklar içerisinde yer alan her bir kalem stok miktarının önceden belirlenmiş bir süre sonunda belirlenmesine dayanan bir yöntemdir. Bu miktar belirli bir düzeye tamamlanacak şekilde sipariş verilir.

ABC Yöntemi

ABC yönteminin ana amacı, stokların önem derecelerine sınıflandırılarak, kontrollerinin sağlanmasıdır. Stoklar kümülatif maddi değerlerine A, B ve C gruplarına ayrılır.

Envanter Maliyetleri

Stok Tutma Maliyeti

Stok tutma maliyeti, elde bulundurma maliyeti olarak da bilinmektedir. Satılmak veya üretim sürecinde kullanılmak üzere depolarda bekleyen stokun maliyeti stok tutma maliyetidir. Stok tutma maliyeti tutulan miktara göre değişebilir.

Sipariş Maliyeti

Her yeni sipariş vermede oluşan maliyete sipariş maliyeti denir. Sipariş miktarına bağlı olmayıp, sabit bir değerdir.

Elde Bulundurmama (Stoksuzluk) Maliyeti

Elde bulundurmama maliyeti istenilen ürünün tükenmesi nedeniyle stoktan karşılanamaması sonucu ortaya çıkan maliyettir. “Yok satma” ve “kayıp satış” olarak iki yeni durumun ortaya çıkmasına neden olur.

Yok satma, istenilen ürünün stokta bulunmaması durumunda iken yapılan satıştır. Bu durumda geç teslim nedeniyle ceza maliyetine katlanılmak zorundadır. Genellikle imalatçı firmaların stokları için katlandığı yok satma maliyeti, değişken bir maliyettir.

“Kayıp satış” ise, karşılanamayan bir birim satışın neden olduğu k ār veya kazanç kaybı olarak tanımlanır.

Stok Kontrol Modelleri

Ünite içerisinde detaylı olarak en basit bir stok kontrol modeli anlatılmıştır. Toplam stok maliyetini minimum yapan ekonomik sipariş miktarının nasıl belirlendiği formül ve notasyonlarla izah edilmiştir .