Tedarik Zinciri Yönetiminde Planlama
Talep Tahmini
Tedarik zincirinin en önemli konularından biri de üretim planlama faaliyetleridir. Genel olarak üretim planlama tahmin ile başlar. Tahmin bizlere sonraki dönemlerle ilgili bilgi verir. Talep tahmini firmaların üretim planlama faaliyetlerinin en önemli safhalarından biridir. Talep tahminleri, planlama faaliyetlerinde kullanılan önemli bir girdidir. Bir bakıma talep tahmini üretim planlama sürecinin ilk adımı olarak tanımlanabilir. Diğer bir değişle talep tahmini üretilen ürün ve hizmetlerin uzun veya kısa dönemde ne kadar talep oluşturacağının bir kestirimidir. Bu kestirim veya öngörü sayesinde şirket ne kadar ürün üreteceğini, üreteceği ürün için ne kadar iş gücüne ve ham maddeye ihtiyaç duyacağını belirler. Bu sebeple doğru yapılmamış bir tahmin tüm sürecin kötü planlanmasına sebep olur. Bu da maliyetlerin beklenenin üzerinde olacağı ve kârın azalacağı anlamına gelir.
Tahmin Yöntemleri
Talep tahmininde kullanılan birçok farklı yöntem bulunmaktadır. Tahmin yöntemlerini zaman aralıklarına göre kısa, orta ve uzun döneme göre üç sınıfta, yapısal olarak kantitatif ve kalitatif olarak iki sınıfta toplayabiliriz.
Kısa Dönemli Tahminler: Günlük, haftalık veya mevsimlik tahminlerdir. Mevsimsel ürünler, üretim planlama faaliyetlerinde (iş, malzeme, personel çizelgeleme, iş emri hazırlama, satın alma emirleri vs.) gibi durumlarda kullanılır.
Orta Dönemli Tahminler: Orta vadeli tahminler genellikle altı aylık ve yıllık zaman dilimlerini kapsar. İşletmeler yıllık talep miktarını belirlemede, bütünleşik üretim planlaması ve tedarik zincirinin optimizasyonunda orta dönemli tahminler yapar.
Uzun Dönemli Tahminler: Uzun dönemli tahminler 2 yıl ve üzeri zaman aralığı için geçerlidir. Yeni bir yatırımın planlanması, yeni tesis kurulumu, pazara sürülecek yeni ürün için pazar beklentilerinin ve ürüne uzun vadede oluşacak talebin belirlenmesi gibi konularda uzun dönemli tahminlere başvurulur.
Kalitatif Tahmin Yöntemleri: Kalitatif yöntemlerin en büyük dezavantajı, nesnel bilgilerden ziyade tahmini yapacak kişilerin önsezilerine ve yeteneğine bağlı olmasıdır. Bu sebeple kalitatif yöntemlerle elde edilecek bilgiler kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir .
Bu yöntemlerden bazıları şöyledir:
- Pazar araştırmaları
- Delphi yöntemi
- Benzer ürünlerle ilişkilendirme
- Önseziler
Kantitatif Tahmin Yöntemleri: Kantitatif yöntemler matematiksel modellere, istatistiki bilgilere dayalı bir tahmin yöntemidir. Eldeki bilginin sayısallaştırılması ile kantitatif tahmin yöntemleri kullanılabilir. Bu yöntemlerin bazıları basit matematiksel işlemlerle yapılabilecek kolaylıktadır. Bazıları da kompleks matematiksel modellere sahiptir.
Talep Tahmininde Basit Zaman Serileri
Ünite kapsamında detaylı olarak anlatılan talep tahmininde kullanılan bazı basit zaman serileri şunlardır:
- Basit hareketli ortalama yöntemi
- Ağırlıklı hareketli ortalama yöntemi
- Basit üstel düzeltme yöntemi
Bütünleşik Planlama
Bütünleşik planlama, üretim planlama faaliyetleri içerisinde orta vadeli planlamalarda kullanılır. Neyin ne kadar üretileceği, üretim için ne kadar iş gücüne gerek olduğu, üretimde izlenecek planlamanın nasıl olacağı gibi faaliyetler bütünleşik planlama içerisinde incelenir. Bütünleşik planlama genellikle 2 -12 aylık dönemleri kapsar.
Literatürde bütünleşik planlama konusu kapsamında iki farklı üretim stratejisi anlatılmaktadır. Bunlar talebe göre üretim stratejisi ve sabit iş gücü stratejisidir.
Talebe göre üretim stratejisi: Talebe göre üretimde temel amaç üretimi talebe eşleştirmektir. Yani talep kadar üretim yapmak anlamına gelir. Bu stratejide çok fazla stok tutulmaz. Ancak işçi alımı, işten çıkarma gibi maliyetler ise yüksektir. Dönemlik net ihtiyaçlara göre üretim planı yapılır. Eldeki stok miktarı talepten çıkartılarak üretilmesi gereken miktar bulunur. Eğer bir dönem içerisindeki üretim talebi karşılamaz ise bir sonraki dönem fazla üretim yapılır.
Sabit İş Gücü Stratejisi: Bu stratejiye göre firma sabit işçi ile üretim yapmaktadır. Talep fazlası üretim stokta tutulmakta ve talebi karşılamak için ise stoktaki ürünler kullanılmaktadır. Bu sayede işçi alımı veya işten çıkarma gibi maliyetler ortadan kalkmakta; ancak yüksek stok maliyetleriyle karşılaşılmaktadır.
Ana Üretim Çizelgeleme
Ana üretim çizelgeleme (AÜÇ) bütünleşik planlamaya göre daha kısa vadeli; ancak daha detaylı bir planlamadır. AÜÇ için bütünleşik planlamanın ilk iki veya üç çeyreği kullanılır.