Hava Yolu, Deniz Yolu ve Boru Hattı Taşımacılık Sistemleri

Bu ünitede hava yolu, deniz yolu ve boru hattı taşımacılık sistemleri sırasıyla ele alınmıştır. Hava yolu ve deniz yolu taşımacılık sistemleri birbirinden uzak ve farklı coğrafyalardaki ülkeleri ve insanları birbirine bağlayan, yük akışını gerçekleştiren taşıma sistemleridir. Boru hatları da bu anlamda sıvı ve gaz ürünlerin uzak mesafelere düşük maliyetle taşınmasını gerçekleştiren sistemlerdir.

Hava yolu taşımacılığı her geçen gün taşımacılık içerisindeki payını artırmaya devam etmektedir. Diğer taşıma türleriyle kıyaslanamayacak ölçüde gelişme göstermiş ve yıllık iş hacmi 8,5 trilyon ABD Dolarına ulaşmıştır. Özellikle küçük, değerli, hızlı teslimat isteyen ve acil ürünlerin taşınmasında tercih edilmektedir.

Hava yolu nakliye uçaklarının sınıflandırılmasında çeşitli kriterler kullanılmaktadır. Ancak en genel kriterler şu şekildedir. Motor tipine göre, yük türüne göre, menziline göre, hızına göre, yolcu kapasitesine göre sınıflandırma yapmak mümkündür. Geleneksek sınıflandırma yöntemine göre de uçaklar; bölgesel uçak, kısa menzilli uçak, orta menzilli uçak ve uzun menzilli uçak olmak üzere dörtlü gruba ayrılır.

Havayolu taşımacılığının seçilmesinde genel olarak ürünün özellikleri, talebin yapısı ve dağıtım şekli etkili olmaktadır. Hava yolu ile taşımaya en uygun ürünler genellikle yüksek öncelikli, yüksek değerlikli, zamana duyarlı ve çabuk bozulabilen ürünlerdir. Uçak kapasitesi, havaalanı hizmetleri, yükün hacmi ve ağırlığı bakımından da bu sistemin çeşitli kısıtları bulunmaktadır.

Deniz yolu taşımacılığı, birçok ülke için hayati önem taşımaktadır. Çünkü uluslararası taşımacılığın %90’ı deniz yoluyla gerçekleşmektedir. Deniz taşımacılığı düşük maliyet avantajına sahip olmasının yanında, ağır ve hacimli yüklerin güvenli bir şekilde uzak mesafelere taşınmasını sağlamaktadır.

Deniz yollarında taşımacılık türlerini ayrı ayrı sınıflandırılmak mümkündür. Bunlar, taşımacılığın ülkenin kendi karasularında yapılmasına göre kabotaj taşımacılığı ve uluslararası taşımacılık; düzensiz ve düzenli olmasına göre de düzensiz (tramp) taşımacılık ve düzenli (liner) taşımacılık olarak sınıflandırılmaktadır.

Deniz yolunda en çok kullanılan gemi türleri konteyner, tanker, dökme yük olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle son dönemde tarifeli taşımacılığa da uygun olması nedeniyle, konteyner, tanker ve Ro-Ro taşımacılığının öne çıktığı görülmektedir.

Deniz yolu taşımacılığında konşimento, navlun, navlun sigortası, ordino, ardiye gibi terimler deniz taşımacılığında bilinmesi gereken ve sıkça kullanılan kavramlardır.

Boru hatları çoğunlukla büyük miktarlardaki petrol, gaz, su ve kanalizasyon gibi sıvı ve gaz haldeki maddelerin taşınmasında kullanılır. Bu bakımdan boru hatlarıyla taşınacak ürünlerin sayısı sınırlıdır. Yatırım maliyetinin yüksek olması nedeniyle, talebin öngörülebilir ve yüksek olduğu durumlarda kullanılır.

Boru hattı taşımacılık sistemi, yüksek yatırım gerektiren, ancak işletme ve bakım maliyetlerinin düşük olduğu sistemlerdir. Boru hatlarında önemli bir konu da, yük akışının genellikle tek yönlü olmasıdır. Boru hattında kayıp ve hasarlar az olduğu için güvenilirlik en üst düzeydedir. İklim ve hava koşullarındaki değişikliklerden etkilenmezler.

Rota seçiminde şu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır: Hassas alanlar (milli parklar, ormanlar, peysaj alanları), doğal çevre (yaban hayatı, arkeolojik alanlar), coğrafi koşullar (kayalık alanlar, fay hatları, erozyon alanları), geçişler (karayolu, demiryolu, nehirler) ve nüfusun yoğun olduğu alanlardan uzak olmalıdır.