Tasarım İlkeleri, Öğeleri ve Organizasyon Sistemleri

Tasarım öğeleri (elemanları), çizgi, nokta, leke, renk, değer, doku, şekil, form ve uzam gibi tanımlardır. Yaratıcı fikirlerin ifadesinde kullanılan bu temel yapılar denge, vurgu / baskınlık, uyum/armoni, çeşitlilik / varyasyon, hareket, tekrar, ritim, oran, tasarruf /ekonomi / sadeleştirme gibi farklı yöntemlerle organize edilir, öğeler arasında çeşitli ilişkiler oluşturulur.

Görsel Bütünlük

Bir tasarımın bütüncül veya birlik içinde görülmesi için, onu oluşturan öğelerin bazı ilkeler sayesinde uyum içinde çalışmaları gerekir.

Tasarım Öğeleri

Çizgi: Çizgi, hareket eden bir sivri ucun bir yüzey üzerinde bıraktığı, noktaların birleşmesinden oluşan aralıksız iz olarak tanımlanır. Çizginin yön, tür, konum ve karakter gibi fiziksel özellikleri vardır.

Doku: Doku tasarım veya nesne yüzeyinin görünümü veya hissedilmesine dair izlenimdir. Doku iki veya üç boyutlu olarak kullanılır. Gerçek, taklit, soyut ve icat edilmiş doku çeşitleri vardır.

Şekil ve Biçim: Şekil, çevresinden kesin olarak değer, renk ya da doku farklılıkları sayesinde tanımlı ya da ima edilen bir sınırla ayrılan bir alandır. Şekil iki boyutluyken, biçim üç boyutlu görsel bir ifadedir. Şekiller içeriğine göre nesnel, doğal, temsili veya gerçekçi, geometrik ve biomorfik, somut ve soyut olabilir.

Değer: Değer (valör) ışık mevcudiyetinin göreceli derecesidir. Siyah, gri ve beyaz akromatik değerlerdir. Bir rengin açıklık ya da koyuluk değerlerinin kıayslamalı skalasında kromatik değerlerini görürüz. Plastik değer hacim veya uzam yanılsamasını oluşturmak için ışık ve gölge yardımıyla elde edilir.

Renk: insan gözünün görebildiği yüzeylerden yansıtılan ışığın dalga boyutu Renk kavramıyla ifade edilir. Boya pigmentlerinin ışığın bazı dalga boylarını emip bazılarını da yansıttığı durumda gözümüzün algıladığı renge çıkarımsal renk denir. Işık ışınlarının üst üste gelmesiyle oluşan renk ise eklemeli ya da toplamsaldır. Renklerin arasındaki ilişkileri çözmeye yarayan renk çarklarında belirli temel ya da ana, zıt, analog, ara renkler yer alır. Renklerin saf özü rengin kromasıdır. Siyah, beyaz ve gri renkler akromatik olarak tanımlanır. Renklerin açık, orta ve koyu değerlerinden bahsedilir. Bir rengin karşıt rengiyle karışımından ortaya çıkan kırık renge ayrıca nötr ya da toprak rengi denir. Renkler göreceli ısılarına göre sıcak veya soğuk olarak tanımlanır. Eş zamanlı kontrast, Açık-koyu kontrastı, Nitelik kontrastı, Komplementer kontrastı, Sıcak-soğuk kontrastı, Nicelik (miktar) kontrast çeşitleri vardır.

Tasarım İlkeleri

Tasarım ilkeleri arasında Uyumu sağlayan araçlar tekrar, ritim ve tamamlama /görsel gruplandırma ve görsel ilişkilendirmedir. Çeşitliliğin elde edilmesinde kullanılan araçlar kontrast (zıtlık) ve detaylandırmadır. Görsel uzamı oluşturmasına yardımcı olan diğer ilkeler arasında denge, oran/orantı, vurgu (baskınlık, hakimiyet), hareket, sadeleştirme /ekonomi yer alır.

Uzam: Noktalar ya da görüntüler arasındaki gerçek ya da yanılsamalı mesafe ya da şeylerin arasında, etrafında, altında, üstünde veya içinde olan alana uzam denir. Üç boyutlu nesnelerin Gerçek uzam içindedir. Uzam Dekoratif veya Plastik olabilir. Plastik uzam türlerinden Sığ uzam, Derin ve Sonsuz uzamdan bahsedilir.

Uyum / Armoni: Bir kompozisyonun tekrarlanan ya da paylaşılan parçaları benzerlik temelinde ilişkilendirilme prensibi uyum ya da armonidir. Tekrar ilkesi ile kompozisyonda aynı veya benzer görsel efektinin birden fazla kez kullanılır. Görsel öğeleri bir araya getirip ölçülü vurgu ile tekrarlayarak hareket duygusunu yaratmak için ritim ilkesi uygulanır. Gestalt psikolojisine göre algımız tamamlama ve görsel ilişkilendirme ilkesiyle organize edilir.

Çeşitlilik: Çeşitlilik ilkesinin uygulanması Zıtlık ilkesiyle detaylandırma ilkesi ile mümkün olur ve tasarımlara özgün karakter kazandırmaya katkıda bulunur.

Denge: Denge ilkesiyle uzam içindeki alanların arasındaki denklik duygusu oluşturulur. Simetrik ve dairesel (radyal), asimetrik denge çeşitleri vardır.

Oran/orantı: Bir bütünün parçaları arasında ve parçalarla bütün arasındaki karşılaşmalı boyut ilişkisi oran/orantı ilkesi ile ifade edilir.

Vurgu/Baskınlık: Uzamdaki tüm öğelerin arasında birine dikkat çekici özelliklerin adledilmesi ile bu öğe diğeri üzerinde baskınlık kurmuş ve vurgulanmış olur.

Hareket: Kompozisyonun içinde izleyici gözünün yönlendirilmesi ve hareket duygusunun yaratılması.

Sadeleştirme/Ekonomi: Tasarımın sadece en gerekli öğe ve ilkelerin kullanımıyla sunulması sadeleştirme / ekonomi ilkesi ile sağlanır.

Tasarımda Algı ve Organizasyon Sistemleri

Algımızı etkileyen süreçler genel olarak; a) şekil-zemin ilişkisi, b) parçabütün ilişkisi ve c) benzerlik ilkelerine dayanır. Algılama yasaları şunlardır: a) yakınlık ve yaklaşıklılık, b) aynılık ve benzerlik, c) ortak kader, d) uygun devamlılık veya uygun figür, e) bir anda kurulan uygunluk, f) Tecrübe veya alışkanlık. Gruplandırma eğiliminin gerçekleştiği bazı benzerlikler şöyledir: a) ebat, b) biçim, c) renk ve parlaklık, d) konum, e) uzamsal yönelim, f) yön, g) hız benzerliği.