Orta Çağ Tarihi’nin Kapsamı ve Kaynakları
Orta Çağ , Çin ’den Mağrib ’e (Fas) ve İngiltere ’ye kadar uzanan Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının geniş coğrafyasında, insanoğlunun yaklaşık bin yıllık siyasi, askeri, sosyal ve ekonomik hayatını içeren geniş bir zaman dilimini ifade eder.
Orta Çağ Kavramı
Orta Çağ kavramı ilk olarak 15. yüzyıl başlarında Rönesans (Yeniden Doğuş) Dönemi'nin hümanist tarihçisi İtalyan Flavio Biondo ( 1392 – 1463 ) tarafından ifade edildi. Biondo ’dan sonra Rönesans Dönemi'nin diğer tarihçileri de kendi yaşadıkları dönemi, Roma İmparatorluğu ’nun çöküşünden önce ulaşılmış olan yüksek kültür ve medeniyet seviyesinin bir devamı olarak gördüler. Rönesans tarihçileri 15. yüzyıl başlarından itibaren bilim, sanat, felsefe gibi alanlarda yaşanan gelişmelerle tarihsel sürecin yeni bir çağa doğru evrildiğine inanarak kendi tarihlerini eski, orta ve yeni olarak üçlü sistemle çağlara ayırdılar. Üçlü sisteme bugünkü anlamda son şeklini veren Alman kökenli tarihçi Christoph Cellarius ( 1634 -1707 ) oldu.
Orta Çağ Tarihi’nin Kapsamı ve Sınırları
Orta Çağ ’ın başlangıç ve bitiş tarihi olarak hangi önemli olayların kabul edilmesi gerektiği ile ilgili ihtilaf mevcuttur. Orta Çağ ’ın başlangıcı olarak şunlar kabul edilmektedir:
- Kavimler göçünün başlaması,
- Roma İmparatorluğu ’nun parçalanması,
- Batı Roma İmparatorluğu ’nun yıkılması,
- Hz. Muhammed ’in (s.a.v.) Yesrib ’e (Medinetü ’n Nebi veya Medine) göçüyle başlayan süreç ile İslâm ’ın yükselişi.
Orta Çağ'ın sonu olarak kabul edilen gelişmeler şunlardır:
- Rönesans'ın başlaması,
- İstanbul''un fethi,
- Yüzyıl savaşlarının sona ermesi,
- Matbanın bulunuşu,
- Reform hareketleri,
- Amerika kıtasının keşfedilmesi.
Orta Çağ Tarihi ’nin Genel Kaynaklarına Genel Bir Bakış
Orta Çağ Tarihi kaynakları hem kapsadığı geniş coğrafya hem denk geldiği geniş zaman dilimi sebebiyle geniş ve çeşitlidir. Orta Çağ araştırmasında karşılaşılabilen çeşitli zorluklar vardır. Orta Çağ Tarihi'nde kaynaklar genel olarak Nümizmatik kaynaklar, epigragik kaynaklar, vakfiyeler, vekâyînâmeler, vesikalar, coğrafî kaynaklar, seyahatnâmeler, teşkilat -teşrifat kaynakları ve edebî kaynaklar diye sınıflandırılır.
Nümizmatik Kaynaklar: Paralar ile ilgili kaynaklardır. Tahta çıkma tarihi, hükümdar lakabı gibi bilgilerin gün yüzüne çıkmasına yardımcı olurlar.
Epigrafik Kaynaklar: Kaya, taş, mermer ve mezar taşı gibi sert cisimlerinin üzerinde bulunan bilgilerdir.
Vakfiyeler: Vakıfların işleyişi ile ilgili günümüze ulaşan kaynaklardır. Sosyal tarih için oldukça önemlidir.
Vekâyinâmeler: Genel tarih kitaplarıdır. Belli bir düzen ve tertibat dahilinde yazılmışlardır. İslâm tarihçiliğinde gelişmesi farklı etkenlere bağlı olarak zaman almıştır. Genel manada umumî tarih, özel tarih ve şehir tarihi olarak 3'e ayrılır. Bu kaynaklar Arapça, Farsça başta olmak üzere çeşitli dillerde yazılmış bulunabilir.
Coğrafî Kaynaklar: İslâm coğrafyacılarının yazmış olduğu eserler olup İslâm dünyası ve bunlarla etkileşimde olan yerler hakkında bilgi verirler.
Seyahatnâmeler: Seyyahların gözüyle o dönemki zaman ve gezilen coğrafya anlatılır.
Vesikalar: Günümüze ulaşmış resmî evraklar olup son derece önemli kaynaklardır.
Teşkilat -Teşrifat Kaynakları: Devlet yönetimi ve saray gibi özel konularda yazılmış kaynaklardır.