Tarihin Tanımı, Konusu, Faydaları Ve İlişkili Olduğu Bilim Dalları

Tarihin Tanımı, Konusu Ve Faydaları

Tarih, Arapça kökenli târîh (te’rîh) isminden gelmektedir. İslâmiyet’ten sonra Farsçaya ve Türkçeye de geçmiştir. Batı dillerindeki karşılığı ise Yunanca “istoria”dan türetilen “historia”, “histoire” ve “history”dir.

En kapsamlı tanımı şu şekildedir: “Tarih; insan topluluklarının bütün faaliyetlerini, geçirdikleri gelişmeleri ve aralarındaki olayları yer ve zaman göstererek, sebep-sonuç ilişkisi içinde, belgelere dayanmak suretiyle araştıran ve günümüze nakleden sosyal bir bilimdir.”

Tarihin Konusu

Tarih, insanların faaliyetleri neticesinde meydana gelen veya içerisinde insan faktörü olan olaylarla ilgilenir. Başka bir ifadeyle tarihin konusu, insan ve onun meydana getirdiği olaylarla, bu olaylar dâhilindeki her şeydir.

Tarihin Faydaları

Tarihin, tarih ilminin insanlara ve toplumlara birçok faydası vardır. Bunlardan ilki hem insanın ve hem de toplumların geçmişlerini bilmesine ve bu sayede geleceklerine yön vermelerine katkı sağlamasıdır. Tarihin insanlara ve toplumlara, tecrübe edinmelerini sağlar, ferde de doğru değerlendirme yapmayı öğretir. Tarihin, insanın ve toplumun düşünme, fikir üretme ve tenkit becerilerinin gelişmesine katkıda bulunduğu da bir gerçektir. Diğer bir önemli faydası ise insanların ve toplumların milli kimliklerini kazanmasına yardımcı olmasıdır.

Tarih Yazım Türleri

Hikâyeci (Rivayetçi) Tarih: Olayların yorumlanmadan aralarındaki neden - sonuç ilişkilerine yer vermeden aktarıldığı tarih yazıcılığıdır. İlk kez eski Yunan’da ortaya çıkmıştır. Başlangıçta “epos” adı verilmekte iken daha sonra “logograf” denilen kişilerce hikâye aktarımı tarzıyla yazıya dökülmüşlerdir.

Öğretici (Pragmatik) Tarih: Geçmiş olaylardan ders almak, gelecekteki yolu doğru çizebilmek, okuyucuya ahlaki ve milli duygular aşılayabilmek maksadıyla yazılan bu tarza “pragmatik/öğretici tarih” denilmektedir. Öğretici tarih yazım tarzının lideri Thukydides’tir.

Araştırıcı (Neden-Nasılcı) Tarih: Tarihi hadiselere karşı “Neden ve nasıl?” sorularını sormak suretiyle araştırıcı bir usulü benimseyen tarih yazım tarzıdır.

İçtimaî (Sosyal Tarih): Bu tarih yazıcılığından sadece Zeki Velidî Togan bahsetmiştir. Togan’a göre içtimaî/sosyal tarih, geçmişteki olayları, arkasındaki ya da başka bir ifade ile perde ardındaki gelişmeleri, kanunları ve sebepleri ile ortaya koyan tarih yazıcılığıdır.

Tarih ve Dönemlendirme

Tarih araştırmalarında bir zaman sınırlandırması yapmak son derece önemli ve elzemdir. Bu bağlamda bazı tarihçiler uzun tarih aralığı kapsamında yapılacak tarih araştırmalarının bilinmeyen bazı şahısların ortaya çıkmasını sağlayacağını, araştırmacının daha çok kaynakla tanışma imkânını elde edileceğini ileri sürmüştür. Fakat bu durum, kısa dönemli çalışmaların yapılmaması gerektiği şeklinde anlaşılmamalıdır.

Tarihin Faydalandığı Bilim Dalları

Antropoloji: En geniş anlamda insan bilimi olarak tanımlanan Antropoloji, insanları, davranışlarını ve insan çeşitliliğini anlamaya çalışan insan bilimidir. Fiziksel ve kültürel antropoloji olarak ayrılır. Kültürel antropolojinin tarihle ilişkili olan alt bilim dalları şu şekildedir: Arkeoloji: Eski eserleri tanıma bilimidir. Özellikle belgelerin bulunmadığı devirler için, tarih ilminin istifade ettiği en mühim bilim dalıdır. Etnoloji: Toplumların yapısını oluşturan temel özelliklerini ve gelişimlerini belirle mek amacıyla ırkların özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Bu bilim dalı, etnografi, sosyal antropoloji ve dil/filoloji olarak üç kısma ayrılır.

Arşivcilik: Tarih ilminin ilerlemesine katkı sağlayan en önemli bilim dalı ve bu bilim dalının icra edildiği kurumlar olan arşivler, tarihçinin en fazla müracaat ettiği merkezlerdir.

Bilgisayar Bilimi: Bilgisayar vasıtasıyla araştırma ve yazım noktasında tarihe yardımcı olmaktadır.

Coğrafya: Mekânın tasviri, olayların değerlendirilmesi açısından çok mühimdir. Beşeri coğrafya, tarihe, fiziki coğrafyadan çok daha yakındır.

Diplomatik: Tarihi belgelerin cins ve şekil ve içerik açısından değerlendirilmesini yapan bilim dalıdır.

Epigrafi: Kitabelerle ilgilenen bilim dalıdır. Tarih araştırmaları için vazgeçilmez kaynaklardır.

Felsefe: Tarihi düşünüş ve münasebetleri gösteren kolu ise tarih felsefesidir.

Geneoloji (Şecere Bilimi/Ensab Cetveli): Soy kütüğü bilimi de denilmektedir. Şecereler tarihçi için lüzumlu ve faydalı cetvellerdir.

Heraldik: Arma bilimidir. Tarihin ilişkide olduğu bilim dallarındandır.

Hukuk: Geçmişteki devletlerarası ilişkilerin incelenmesi boyutunda tarih ilmiyle ilişkili bir bilim dalıdır.

İktisat/Ekonomi: Birçok tarihi olayın temelinde iktisadi faktörler yatmaktadır. Bu yüzden temel düzeyde iktisada hâkimiyet tarih araştırmaları için önemlidir.

Kamu Yönetimi: İdare sanatının esaslarını inceleyen bilim dalı olarak tarihe yardımcı olmaktadır.

Kütüphanecilik (Bilgi Belge Bilimi): Tarih ve tarihçi için çok büyük bir öneme sahiptir.

Kronoloji (Takvim Bilgisi): Geçmişteki bir olayın zamanını, araştırmanın yapıldığı zamana olan mesafesini ölçer. Tarih için çok faydalıdır.

Metroloji (Ölçü Bilimi): Geçmişte kullanılan ölçü ve tartıların bilinen ölçü ve tartılarla mukayesesi, tarihçi için zaman zaman elzemdir.

Müzecilik: Tarihi kıymete haiz eserlerin ve kalıntıların tarihlendirilmesini ve tasnifini yaparak koruma altına alan bilim dalıdır. Tarih araştırmaları için önemlidir.

Nümizmatik (Meskûkat): Eski para bilimidir. Tarihçinin faydalandığı bir bilim dalıdır.

Onomastik/Yer Adları Bilimi: Yer adlarıyla uğraşan bilim dalıdır. Tarih ilmi ve tarihçi için önemlidir.

Paleografya: Yazıların tanınması işiyle uğraşıp hususiyetleriyle ilgilenen bilim dalıdır. Tarih araştırmaları için vazgeçilmezdir.

Psikoloji: İnsanın tek ve yalın olarak ruhi durumunu, iç dünyasını inceleyen bir bilim dalıdır. Tarihi olaylarda insan veya insanların psikofizik hareketlerinin büyük etkisi olduğu için tarih ile ilişkilidir.

Sanat Tarihi: Son zamanlarda gelişme göstermiş bir daldır. Tarihi yapı incelemeleri sebebiyle tarihle ilişkilidir.

Sicillografi: Mühürleri inceleyen bilim dalıdır. Tarihi mühürleri incelemesi yönüyle tıpkı tarih ilminin istifade ettiği bir bilim dalıdır.

Sosyoloji: Sosyoloji, toplumbilimidir. Tarih, geçmişteki olayları sosyolojinin ortaya koyduğu kanunlar dâhilinde inceleyen bilim dallarıdır. Bu yüzden tarih ile ilişkilidir.