Spermanın Saklan ması ve Çözdürülmesi

Spermanın dondurularak saklanması ve akabinde suni tohumlamanın başarılı olması sperma sulandırıcılarının kalitesine bağlıdır. Örneğin; bir boğadan alınan 5 ml sperma yüzlerce ineği tohumlayacak kadar motil spermatozoon ihtiva etmektedir. Fakat 5 ml spermayı bu sayıya fiilen bölmek mümkün değildir. Sulandırma işlemiyle bu sorun ortadan kalkmaktadır.

Sperma Sulandırıcıları

Dış etkenlere karşı spermatozoanın bütünlüğünü ve fertilite yeteneğini koruyan, dişi genital sistemine zarar vermeyen spermatozoa için geliştirilmiş sıvı besi ortamlarıdır.

Sperma sulandırıcılarının spermanın hacmini artırmak için, sperm hücrelerinin canlılığını uzun süreler boyunca devam ettirebilmek ve onları ani ısı değişikliklerinden koruyabilmek için ayrıca mikroorganizmaların zararından korumak için kullanımları amaçlanmıştır.

Sulandırıcıların sahip olması gereken özellikler ise şunlardır:

Ozmotik basıncı seminal plazmanın ozmotik basıncına eşit olmalı ve bu denge saklama süresince bozulmamalıdır.
Spermatozoanın metabolizmasında gerekli olan mineral maddeleri taşımalıdır.
Spermatozoanın enerji gereksinimini karşılayabilecek maddeleri içermelidir.
Isı değişimlerine karşı spermatozoayı koruyan maddeler bulunmalıdır.
Spermatozoanın metabolik artıklarını elimine edebilmelidir.
İçinde patojen mikroorganizma bulunmamalı bakteriyel kontaminasyonun kontrolü için antibiyotikler içermelidir.
pH değişimlerine karşı koruyucu tampon sistemlerini içermelidir.
Spermatozoonun membran bütünlüğünü korumalıdır.

Yaygın olarak kullanılan sperma sulandırıcıları Na -sitrat yumurta sarısı sulandırıcısı, tris bazlı sulandırıcılar, yağsız süt veya süt tozu ile hazırlanmış sulandırıcılar ve bazı ticari sulandırıcılardır.

Sulandırma İşlemi

Sperma sulandırılırken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Öncelikle sperma ile temas edecek olan tüm malzeme ve ekipmanın temiz ve mümkünse steril olması sağlanmalıdır.Sulandırıcılar kısa sürede bozulabilen maddeleri içerdiği için taze olarak hazırlanmalıdır.Sulandırıcı ve spermanın ısısı karıştırılmadan önce aynı olmalıdır. Sulandırıcı spermanın üzerine katılmalıdır ve bu işlem kademeli olarak 5 -10 dakika aralıklarla yapılır. Ön sulandırmanın ardından soğutma, gliserolizasyon ve ekilibrasyon aşamaları da kademeli olarak yürütülür.

Spermanın Paketlenmesi ve Saklanması

Spermanın paketlenmesinde 3 yöntem ön plana çıkmaktadır: ampul yöntemi, pellet yöntemi, payet yöntemi. Bu yöntemler arasında payet yöntemi yaygın olarak kullanılmaktadır.

Spermanın Kısa Süreli Saklanması

Oda ısısında kısa bir süre fertilizasyon yeteneğini koruyabilen sperm hücreleri, sulandırılırarak 5 oC‘de saklandığında 72 saate kadar fertil kalabilir. Buna bağlı olarak sperm hücrelerinin metabolizması 5 oC’de yavaşlar, yaşam süresi ve fertilizasyon yeteneği uzar.

Spermanın Uzun Süreli Saklanması

Spermanın dondurularak metabolizmasının durma noktasına yaklaştırılması ve böylece canlılığını yıllarca koruyabilmesi amacıyla özel olarak hazırlanmış ve dondurma sırasında hücreleri hasardan korumak için kullanılan, gliserol ve dimetilsülfoksit gibi kriyoprotektan denilen maddeleri içeren sulandırıcılar içerisinde bir dizi soğutma aşamalarından sonra dondurularak –196 °C gibi çok düşük ısılarda depolanır.

Azot Tankı

Sperm hücrelerini içeren payetlerin -196 °C’de saklanmasını sağlayan, genellikle çelik ya da alüminyumdan imal edilmiş olup çift cidarlı bir yapıya sahiptir.

Sıvı Azot Kayıp Kontrolü ve Seviyesinin Ölçülmesi

Azot tankının vakum ve izolasyon sistemi bozulmuşsa azot seviyesinde hızlı bir düşüş ve tank yüzeyinde terleme durumu gözlenir. Olası problemleri kontrol altında tutabilmek için periyodik aralıklarla (3 - 4 gün) azot seviyesinin ölçümü yapılmalıdır. Tanktaki minimum azot seviyesi yaklaşık olarak tankın hacminin dörtte biri kadar olmalı mümkünse azot seviyesinin tankın yarısının altına düşmemesi sağlanmalıdır. Buradaki amaç azot seviyesinin tankın içerisine daldırılmış kanisterlerin ağız seviyesinden yukarıda olmasını sağlamaktır. Azot seviyesinin ölçümü amacıyla derecelendirilmiş koyu renkte ölçü çubuğundan yararlanılır ya da azot tankının tartımı yapılır.

Payetin azot tankından alınması

Payeti tanktan alırken aşağıdaki hususlara dikkat etmek gereklidir:

Muayene ve tohumlama için gerekli malzemeler (pens, makas, kateter, kılıf vb.) kontrol edilmeli, hazır olarak bulunması sağlanmalıdır.
Kullanılacak payetlerin tanktaki lokalizasyonu tespit edilmelidir.
Payetin çözdürüleceği su banyosunun sıcaklığı kontrol edilmelidir.
Kanister içerisindeki diğer payetlerin sıcaklığının -120 °C ’nin üzerine çıkmasını engellemek için pratik olarak payeti kanisterden alırken kanisterin azot tankının kulpuna asılması sağlanabilir.
Payet alımında uzun bir pens kullanılmalıdır.
Payet alma işlemi 10 saniye kadar kısa bir sürede gerçekleşmelidir.
Payet alma işlemi bittikten sonra gerekiyorsa ikinci payetin alımı için en az 5 dakika beklenmelidir.
Payet alındıktan sonra hafifçe sallamak suretiyle üzerindeki azot damlaları uzaklaştırılmalı ve kısa süre içinde su banyosuna atılmalıdır.

Payetin Çözdürülmesi ve Muayenesi

Payetin çözdürülmesindeki amaç, payet içerisindeki sıcaklığın mümkün olan en kısa sürede 20 °C’nin üzerine çıkmasını sağlamak ve çözdürme işlemi sonrasında payet içerisinde en az 7 milyon motil spermatozoon bulunmasını temin etmektir. Ülkemizde yaygın olarak 0,25 ml hacminde payetler kullanılmaktadır. Bu payetler için 38 °C’ de 25 saniye süre gerekli olup 0,50 ml hacminde payetler içinse aynı sıcaklıktaki suda 30 sn bekletmek gerekmektedir. Azot tankında muhafaza edilerek dondurulmuş spermanın periyodik aralıklarla muayene edilmesi döl verimi açısından önem arz etmektedir. Bu anlamda spermatolojik parametreler arasında genellikle motilite muayenesi öne çıkmaktadır. Şayet motilite oranı %50’nin altında olursa bu durum fertilite başarı oranının düşeceğinin bir işareti olarak yorumlanır.