Hayvanlardan Spermanın Alınması ve Değerlendirilmesi

Hayvanlardan spermanın alınması eylemini tanımlarken geçerliliği kanıtlanmış yöntemler kullanılarak nicelik ve nitelik yönünden mümkün olduğunca üst sınırda spermatozoa içeren, suni tohumlama uygulamalarına kaynak oluşturabilecek ejakülatların elde edilmesi şeklinde bir ifade kullanılabilir.

Sperma Alma Zamanı ve Yeri

Evcil hayvanlarda genellikle sperma sabah saatlerinde alınmaktadır. Eğer periyodik olarak sperma alma söz konusu ise günün aynı saatlerinde sperma alınması hayvanın psikolojik ve fizyolojik anlamda sperma vermeye alıştırılması anlamında da etkili olur. Aynı şekilde sperma alma yeri ile ilgili olarak genel anlamda hayvanın ve uygulayıcının zarar görmeyeceği, güvenli ve daha önceden o bölgede hayvanın herhangi bir cerrahi operasyona maruz kalmadığı bir mekân tercih edilmelidir.

Sperma Alma Aralıkları

Hayvan türlerine göre değişmekle birlikte boğalarda haftada 3 kez, koç ve tekelerde günde 1 kez, aygır domuz ve köpeklerde haftada 2 kez, kedi ve horozlarda iki günde 1 kez sperma alınabileceği bildirilmektedir.

Optimum Lokal Şartlar

Öncelikle sperma alma yerinin hayvanlar ve uygulamayı gerçekleştirecek kişiler açısından emniyetli olması gerekmektedir. Uygulayıcı personel koruyucu elbise giymeli ve hayvanların seksüel uyarımlarını olumsuz yönde etkileyecek hamlelerden kaçınılmalıdır. Sperma alınacak olan bölgenin genişliğinin çalışılacak hayvanlar açısından uygun ölçüde, zeminin yapısının kaygan olmayan bir yapıda ve ortamın sakin, temiz ve havadar bir atmosfere sahip olması sperma alma işleminin kalitesini artıracaktır.

Seksüel Uyarımın Sağlanması

Hayvanlarda seksüel stimülasyonun sağlanması ereksiyonun ardından ejakülasyonun oluşmasına, ejakülatta kalite ve kantite açısından yüksek sayıda spermatozoon elde edilmesine olanak sağlar.

Sperma Alma Yöntemleri

Hayvan türlerine göre farklı sperma alma yöntemleri vardır. Bunlar: suni vajenle sperma alma yöntemi, elektroejakülatörle sperma alma yöntemi, elle masaj yöntemi, ampulla masajı, doğal aşım sonrası spermanın vajinadan alınması, vajinal sünger ya da prezervatif kullanma, şirurjikal yöntemdir.

Hayvanlardan sperma alırken dikkat edilmesi gereken hususlar şöyle sıralanabilir:

Sperma alma işlemi sırasında hayvanın genel sağlığını, seksüel reflekslerini ve spermatogenezisi olumsuz etkileyebilecek her türlü girişimden kaçınılmalıdır.

Bütün ejakülatın toplanabilmesi sağlanmalıdır.

Spermaya yabancı madde karışımı engellenmeli, dölleme kabiliyeti olumsuz yönde etkilenmemelidir.

Aynı şartlarda sperma alınabilmesi yinelenebilmelidir.

Spermanın Makroskobik ve Mikroskobik Muayenesi

Spermanın döl verimi oranı, laboratuvar incelemeleriyle tam olarak belirlenemez.

Laboratuvar muayenelerin gerçek döl verimi ölçüsü olmadığı, laboratu var muayenelerinde yüksek değerlere sahip bir spermanın, düşük değerli bir spermadan elde edilenden daha düşük döl verimi elde edilebileceği unutulmamalıdır. Bununla birlikte laboratuvar muayenelerinde yüksek değerli bulunan tüm spermaların düşük değerde olanlarınkine göre ortalama gebelik oranı daha fazladır.

Miktarı, Rengi, Kitle Hareketi, Motilitesi, Morfolojisi, Yoğunluğu

Hayvanın türü, ırkı, yaşı, genetik yapısı, sperma alma sıklığı ve zamanı, seksüel prestimülasyon, besleme, hastalıklar, iklim spermanın miktarını etkileyen belli başlı faktörlerdir. Sperma miktarı sperma alma işleminden sonra genellikle derecelenmiş sperma toplama tüplerinden okunarak saptanır ve “ml” olarak belirtilir. Boğa spermasının normal rengi açık kremden koyu kreme kadar değişen tonlardadır. Spermanın yoğunluğu artıkça rengi koyulaşır. Sperma alma tüpü içerisindeki sperma yakından incelendiğinde girdap gibi dönme hareketleri görülebilir.

Kitle Hareketi (Mass Aktivite): Bilhassa iyi kalitedeki koç, teke ve boğa spermalarında kitle hâlinde bir hareket, selden kabarmış bir ırmağın girdaplı akıntısı veya rüzgarın başaklı bir buğday tarlasında doğurduğu dalgalanmayı andıran bir hareket görülür. Bu dalgalanma hareketi sperma içerisinde bulunan motil spermatozoonların toplu hareketinden kaynaklanmaktadır. Spermatozoon yoğunluğu ve motil olanların oranı arttıkça söz konusu dalgalanma da o nispette güçlü olur.

Motilite: Motilite, sperma örneklerinde kendi güçleriyle ileriye doğru hareket edebilen spermatozoonların yüzdesi olarak ifade edilir. Bir noktadan diğer bir noktaya, bir doğru üzerinde ilerleyen veya hareket eden spermatozoon ilerleyici olarak hareket eden spermatozoondur.

Morfolojik Muayene: Spermanın morfolojik muayenesinden kasıt, alınan ejakülat içerisinde bulunan anormal sperm hücrelerinin oranının tespit edilmesidir.

Spermatozoon yoğunluğu: Spermatozoon yoğunluğu denilince 1 ml spermadaki spermatozoon sayısı anlaşılır.

Fiziksel/Kimyasal Muayene

pH Değeri: Spermanın pH değeri, taze spermada ve sulandırma işlemi sonrasında indikatör kağıtları veya pH ölçüm aletleriyle saptanır.

Metilen Mavisi Redüksiyon Testi: Metilen mavisi redüksiyon testi spermada bulunan spermatozoonların aktivitelerini bulundukları ortamdan kullandıkları oksijen miktarına göre değerlendirmek amacıyla yapılır.

Fruktolizis testi: Fruktolizis testi sperma plazmasında fruktozun spermatozoonlar tarafından kullanılmasının saptanması esasına dayanır.

Katalaz Testi: Spermadaki katalaz miktarının artması spermaya kan, irin, bakteri gibi maddelerin karıştığını ya da spermanın kirlendiğini gösterir.

Mikrobiyolojik Muayene

Spermanın mikrobiyolojik muayenesi ejakülata in vivo veya in vitro olarak karışabilen mikropların araştırılması amacıyla yapılır. Muayene bütün mikroorganizmaları kapsayacak biçimde yapılmalıdır. Şüpheli durumlarda ise istenen etkenlerin saptanmasına yönelik yapılır.