Jinekolojik Muayene Yöntemleri

Hayvanlarda kurallara uyulmadan yapılan muayeneler, hem hayvanın hem de muayeneyi yapan teknik personelin zarar görmesine yol açabilmektedir. Bu nedenle yapılacak olan muayene yöntemlerini bilmek, elde edilen bulguların hangi sonuçlarla ilişkilendirileceğini anlamak ve muayene sırasında bir sistematik yol izlemek doğru tanı ve girişimler için ilk basamaktır.

Veteriner jinekolojide başvurulan muayene yöntemleri, anamnez ve inspeksiyon, vajinal muayene, rektal muayene, ultrasonografik muayene, radyografik muayene, endoskopik muayene, bakteriyolojik muayene, sitolojik muayene ve hormon muayenesidir.

Anamnez ve İnspeksiyon

Anamnez, hastalık geçmişinin değerlendirilmesidir. Dişi genital sistemin muayenesinden önce olgu hakkında doğru bir anamnez bilgisine ihtiyaç duyulur. Bu nedenle hayvan sahibine amaca yönelik ve profesyonelce sorular sorulmalı ve verilen cevapların doğruluğundan emin olunmalıdır. Hayvan sahibinin yeterli ve doğru gözlem yapmaması alınan anamnezin doğruluğunu, dolayısıyla tanı ve tedaviyi başarısız kılabilmektedir. Maalesef bu durum tek başına anamnez bilgisinin güvenilirliğinin sorgulanmasını ve doğrulanmasını gerekli kılmaktadır.

İnspeksiyon , gözle yapılan izlem demektir. İnspeksiyon yeterli aydınlatılmış ortamlarda yapılmalıdır. Genital organlar karın veya pelvis boşluğunda bulunduğundan, bu organlara ilişkin fizyolojik veya patolojik değişikliklerin vücuda olan yansımasına bakılır. Bu amaçla hayvanın genel görünümü, dış genital organların görünümü, vulvadan gelen akıntılar, memenin görünümü ve hayvanın davranışları izlenir.

Rektal Muayene

Rektal muayene, rektum yoluyla genital organların muayene edilmesidir ve genital sistemin değerlendirilmesinde en sık kullanılan muayene yöntemlerinden birisidir.

Veteriner jinekoloji; gebelik tanısında, doğum sonrası uterusun involüsyon (küçülme) sürecinin izlenmesinde, fötal maserasyon (çürüme) ve mumifikasyon (mumyalaşma) olgularının tanısında, ultrason muayenesinde, buzağı canlılığının araştırılmasında (fremitus ve fötal hareketler), uterus enfeksiyonlarının tanısında, ovaryum üzerindeki fizyolojik (graaf folikülü, korpus luteum) ve patolojik (ovaryum kistleri, ovaryum tümörleri) yapıların belirlenmesinde, doğuma ilişkin anormalliklerin belirlenmesinde (uterus torsiyonları) uygulanan bir muayene yöntemidir. Bunlar yanında uterus içi ilaç ve antiseptik uygulamalarında da rektal muayeneden yararlanılmaktadır.

Vajinal Muayene

İneklerde ve kısraklarda vajinal muayene; serviksin açıklığı hakkında bilgi sahibi olmak, kısraklarda gebeliğe özgü servikal tıpanın olup olmadığını belirlemek, ineğin östrusta olup olmadığını belirlemek, ürovajina (vajina içinde idrar birikimi) ve pneumovajina (vajina içine hava emilmesi) olgularını saptamak, doğumdan sonra vajinada meydana gelen yaralanmaları gözlemlemek, vajinitisi (vajina iltihabı) saptamak, kalıcı himen veya kalıcı vajinal bant olgusunu araştırmak, vajinadan gelen akıntıları değerlendirmek, doğum zamanı serviksin açıklığına bakılarak doğumun başlayıp başlamadığını belirlemek, servikal açıklığın yavru çıkışı için yeterliğini değerlendirmek, serviks sklerozu veya servikal yırtık olup olmadığını incelemek amacıyla yapılır.

Köpeklerde vajinal akıntıların değerlendirilmesi, vajinadan sitolojik muayene ve bakteriyolojik kültür için örneklerin alınması, servikal açıklığın değerlendirilmesi, vajinal tümörlerin belirlenmesi, seksüel siklus döneminin tespiti için vajinal muayeneye başvurulur. Koyun ve keçilerde ise daha çok başlayan doğumlarda servikal açıklığın değerlendirilmesi amacıyla uygulanır.

Ultrasonografik Muayene

Ultrasonografik muayene evcil hayvanlarda erken dönem gebelik tanısında, embriyonun canlılığının değerlendirilmesinde, ikizlik durumunun tespitinde, fötal cinsiyetin tayininde, uterus enfeksiyonlarının belirlenmesinde, yapılan tedavinin sonuçlarının izlenmesinde, uygun çiftleşme zamanının belirlenmesinde, ovaryum kistlerinin ve tümörlerinin belirlenmesinde, doğum sonrası uterusun küçülme (involüsyon) sürecinin takibinde, köpeklerde doğum öncesi fötal stresin ölçülmesiyle uygun sezaryen zamanının belirlenmesinde kullanılır.

Radyografik Muayene

Radyografik muayene, veteriner jinekolojide tanı yöntemlerinden birisi olarak kullanılmaktadır. Ultrasonografik muayenenin yapılamadığı durumlarda başvurulur.

Köpek ve kedilerde gebelik tanısında, piyometra (irinli uterus iltihabı) teşhisinde, yavru sayısı ve pozisyonunun belirlenmesinde, ineklerde meme başı tıkanıklıklarının yerini saptamada kullanılır.

Endoskopik ve Laparaskopik Muayene

Endoskopik muayene, bu iş için özel olarak üretilmiş endoskopi cihazı ile yapılır. Veteriner hekimlikte son yıllarda kullanılmaya başlayan bu yöntem, sabit veya bükülebilir uçlu olmak üzere iki tipte üretilmektedir. Bükülebilir uca sahip endoskopi cihazlar bağırsak ve mide gibi kanallı organların iç yüzünü görüntülemek için kullanılırken sabit uçlu endoskopi cihazları daha çok karın ve göğüs boşluğundaki organların görüntülenmesi için kullanılır.

Veteriner jinekoloji alanında ise sabit uçlu endoskopi cihazlarından meme başı patolojilerinin tespitinde ve tedavisinde faydalanılmaktadır.

Bakteriyolojik Muayene

Veteriner jinekolojide bakteriyolojik muayene hastalığın teşhis edilmesinde yardımcı yöntem olarak kullanılmakla birlikte, doğru antibiyotik tedavisine karar vermeyi de sağlamaktadır. Bakteriyolojik muayene, jinekolojik organların bakteriyel hastalıklarında diğer jinekolojik muayene yöntemlerine ek olarak kullanılır. Bakteriyolojik muayene, genel olarak bakteriyolojik kültür ve antibiyogram aşamalarını ifade eder. Alınan örneklerde bakteriyel kültür sonrası yapılan antibiyotik duyarlılık testleri (antibiyogram), hastalığa neden olan bakteri çeşidinin hangi antibiyotikler ile ortadan kaldırılabileceğini gösterir.

Sitolojik Muayene

Sitolojik muayene; başta inek, kısrak ve köpekler olmak üzere evcil hayvan türlerinde başvurulan jinekolojik muayene yöntemlerinden birisidir. Fizyolojik ve patolojik süreçlerin neden olduğu hücresel değişimlerin izlenmesi prensibine dayanır. Veteriner jinekolojide, vajinadan ve endometriyumdan sitolojik muayene için örnek alımı yapılmaktadır. Bunun yanında ineklerde subklinik mastitis olgularının tanısında somatik hücre sayımı yapılmaktadır.

Hormon Muayenesi

Veteriner Jinekolojide hormon muayenesi, genital sistemin fonksiyonlarını değerlendirmek, sistemle ilgili fizyolojik ve patolojik değişimleri belirlemek amacıyla kullanılır. Evcil hayvanlarda, gebelik tanısı, ovaryum fonksiyonlarının ve seksüel döngünün değerlendirilmesi, ovaryuma ilişkin patolojilerin (ovaryum kist ve tümörleri, folikül gelişim bozuklukları vb.) saptanması amacıyla kullanılır.