Sporda Yetenek Seçimini Etkileyen Faktörler

Teorisyenlerin çeşitli sınıflamaları ışığında yetenek seçimini etkileyen faktörler bireysel ve çevresel faktörler olarak ayrı ele alınabilir.

Bireysel Faktörler

Yaş

Araştırmalar, beklenen başarının elde edilebilmesi için spora çocukluk çağında başlanması gerektiğini ortaya koymaktadır (Mengütay, 1999). Yetenekli bireylerin erken yaşta seçilmesi, izlenmesi ve ustalığının zirvesine çıkarılması için öncülük edilmesi önemlidir. Bompa ve Buzzichelli (2018) yetenek tarama ve seçme çalışmalarının 6- 12 yaş grubu için uygun olduğunu belirtmektedir.

Genetik

Bazı durumlarda, elit sporcuların yetenekli ailelerden gelmesi, atletik başarıya ulaşmak için gerekli olan fiziksel, fizyolojik veya antropometrik özelliklerden genetiğin kısmen sorumlu olduğunu düşündürmektedir (Moran ve Pitsiladis, 2017). Aslında, elit atlet statüsü kısmen kalıtsaldır, ikiz çalışmaları bu özellikteki varyansın %30 -80'inin kalıtsal faktörlerle açıklandığını öne sürmektedir (De Moor ve diğ., 2007).

Cinsiyet

Antropometrik bir bakış açısından, kadın ve erkek sporcularının yaşlandıkça boy ve vücut kütlelerinde bir artış meydana gelmektedir. Yapılan çalışmalar erken ve geç ergenlik döneminde tutarlı bir büyüme olduğunu göstermektedir (Rommers ve diğ., 2019).

Antropometrik Özellikler

Sporcuların ön seçim aşamasındaki antropometrik özellikleri, spora yönelik çalışmalarında dikkate alınması gereken çok önemli bir faktördür. Bu aşamada temel seçim aşamasında yapılan genel ölçümlerin yanı sıra ekstremite ve kemik uzunlukları, vücut kompozisyonları, vücut yağ oranı, yağsız vücut kitlesi ve somatotipi belirlenerek çocuklara en uygun spor branşları belirlenmeye çalışılır (Jurimae ve Jurimae, 2001; Kovář, 1981). Son seçim aşamasında ileri teknikler ve teknolojik ekipmanlar kullanılarak sporcuların antropometrik özellikleri belirlenmelidir.

Bilişsel (Kognitif) Özellikler

Hedeflerine ulaşmak için her sporcu, hem rakiplerin hem de takım arkadaşlarının gelecekteki hareketlerini anlamak için çevreden yararlı bilgileri seçmek ve tahmin etmek için dikkatlerini en yararlı noktalara (örneğin vücudun bir kısmına) çevirebilmelidir. Örneğin, basketbol veya futbolcuların etraflarında olup bitenleri hızlı bir şekilde anlamaları gerekir; çünkü, rakiplerinin koşmasını mı yoksa nihai hedefe yaklaşmalarını mı beklemeleri gerektiğini seçmek için en iyi kararı vermeleri gerekir.

Psikolojik Özellikler

Psikolojik beceriler sporcunun yaşadığı zorlukların üstesinden gelebilmesi için önemlidir, sporcuların performanslarını psikolojik yönden etkileyen faktörler şunlardır: Kişisel beceriler, kişisel gelişim ve yaşam becerileri, uyarılmanın düzenlenmesi -Baskı ve korkunun üstesinden gelmek, yorgunluk ve ağrının üstesinden gelmek, kurtarma becerileri.

Çevresel Faktörler

Aile

Aileler, çocuklarına çeşitli sporları deneyimleme fırsatı vererek ve spor gelişimini desteklemek için gerekli kaynakları sağlayarak özellikle sporcuların gelişiminin ilk yıllarında önemli bir rol oynarlar (Knight, 2016).

Öğretmen

Öğrencilerinden yüksek beklentileri olan bir okulda okuma ve uzmanlık becerilerine sahip öğretmenler ve antrenörler tarafından eğitim alma fırsatı, belirli alanlarda daha sonraki performansa önemli bir katkı sağlar. Tersine, gerekli donanımdan ve ilkel bir düzeyde katılım desteğinden yoksun olan çocuklar, sahip olabilecekleri yeteneklerin farkına varmak için mücadele edeceklerdir.

Antrenör

Cote, Baker ve Abernity (2003), uzman antrenörlerin, spordaki gelişimleri sürecinde çocuklar üzerindeki ana etki kaynaklarından biri olduğunu belirtmektedir. İlk aşamalarda, antrenörün rolü genellikle okul öğretmenlerinin rolünü tamamlayıcı niteliktedir, yapılandırılmış uygulama etkinlikleri sunar ve temel beceri gelişimini vurgular (Abernethy, Cote ve Baker, 2002). Ayrıca, destekleyici, ilgili ve teşvik edici (spor yardımcısı ve çocuk merkezli antrenör olarak) bir yaklaşım sergiler (Jones ve diğerleri, 2013). Uzmanlaşma ve yatırım yıllarında ise, daha nitelikli, bilgili (spor uzmanı) ve performans odaklı bir rol üstlenir (Barreiros ve diğ., 2013).

Diğer kişiler

Akran etkisi, diğer alanlarla karşılaştırıldığında, spora zaman ve çaba harcama kararlarında özellikle önemli bir rol oynuyor gibi görünmektedir. Örneğin, Abernethy, Cote ve Baker (2002), kariyerlerinin ilk aşamalarında, örneklemlerindeki Avustralyalı elit sporcuların hepsinin aynı zamanda sporla uğraşan bir grup arkadaşa sahip olduklarından bahsettiklerini bildirmiştir.

Coğrafya (Doğum yeri)

Son zamanlarda, araştırmacılar, doğum avantajları için temsil görevi gören çeşitli ölçütleri göz önünde bulundurarak doğum yeri etkilerini daha iyi anlamaya çalışmışlardır; örneğin nüfus büyüklüğü, nüfus yoğunluğu ve spor kulüplerine yakınlık. Doğum yeri etkilerini açıklayan temel mekanizmalar arasında altyapı (ör. çevre ve tesisler) ve sosyal yapı (ör. aile ve güvenlik) yer alır, ancak mevcut araştırmalardaki bağlamsal farklılıklar (ör. spor ve ülkeler) etkilerin tam olarak açıklanmasını zorlaştırır. Araştırmalarda nüfus yoğunluğu topluluk yapılarını daha iyi yansıtsa da sonuçların spora ve ülkeye göre farklılık gösterdiği görülmektedir.