Çocuklukta Temel Beceri Süreçleri

Bebeklik döneminde yeni doğanlar için 3 farklı erken hareket ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki ve diğer tüm hareketlerin alt yapısını oluşturan reflekslere dayalı hareketlerdir. Reflekslere dayalı hareketler genellikle 0-4. Aya kadar devam etmektedir. Reflekslere dayalı hareketleri rastgele/spontane hareketler takip etmektedir. Spontane/rastgele hareketler 4.-10. Aylar arasında- yoğun olarak 6. Aydan sonra- ön plana çıkmaktadır. Spontane/rastgele hareketleri ise istemli hareketler takip etmektedir. İstemli hareketler ise 10. Ay ve sonrasında gerçekleşme eğilimindedir.

Bebeklik döneminde diğer tüm gelişim beklenen alanlarda olduğu gibi temel hareket gelişimi ve motor beceri gelişimi büyük oranda çevreden bilgi edinimi ile ilgili olmaktadır. Yeni doğan bir bebek, duyusal olarak ilk dönemlerde oldukça zayıftır. Ancak kısa sürede özellikle görme ve işitme duyularını kullanarak ve propriosepsiyon olarak gelişim göstererek motor becerilere bir alt yapı oluşturmaya başlar.

Refleks hareketler, subkortikal düzeyde kontrol edilebilen ve farklı uyaranlara verilen istemsiz tepkiler olarak ifade edilmektedir. Refleks hareketler, yeni doğanın ilk hareket modeli olarak ortaya çıkmaktadır. Her refleks dönemsel olarak ortaya çıkmakta ve gelişimsel değişikliklere bağlı olarak zaman içerisinde kaybolmaktadır. Refleks hareketlerin ortaya çıkmasının temelinde özellikle sinir sistemi gelişimi bulunmaktadır. Reflekslerin geneli sinir sistemi gelişimine bağlı olarak ortadan kaybolmaktadır.

Rastgele/spontane hareketler dönemi refleks hareketler ve istemli hareketler arasında geçişi ifade etmektedir. Her ne kadar refleks hareketler ve istemli hareketler kadar geniş çaplı ele alınmasa da, bu hareketlerde refleks hareketlerin bitişi ve istemli hareketlerin başlangıcı arasında ortaya çıkmaktadır.

Bebekler refleksleri 4. ayın sonunda ve spontane hareketleri de 8. ay sonrasında azaltır ve bırakırlar. Refleks hareketler, spontane hareketlerin, spontane hareketler ise istemli hareketlerin alt yapısını oluşturmaktadır. Genel olarak değerlendirildiğinde özellikle 6. ay ve sonrasında başlasa da 10. aydan sonra istemli hareketler oldukça ön plana çıkmaktadır. İstemli hareketler aslında motor becerilerin ortaya çıkmaya başladığı dönem olarak ifade edilebilir. İstemli hareketlerin gerçekleştirilebilmesi için belirli bir fiziksel büyüme, gelişim, öğrenme ve olgunlaşma döneminin geçmiş olması gerekmektedir. Özellikle fiziksel büyüme ve sinir ve kas-iskelet sistemindeki gelişmeler istemli hareketler için ön plana çıkan özelliklerdir. İstemli hareketler, kortikal bölge aracılığıyla tamamen kontrol edilmektedir.

Bir bebek için yaşamın ilk ayları ve yılları genellikle oldukça zahmetli bir süreç olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun temel nedeni birçok gelişimsel özelliğe ek olarak kendisinden beklenilen hareketleri ortaya koyması gerektiğidir. Çocuk bu ay ve yıllarını genellikle refleksler, rastgele hareketler ve devamında da istemli hareketleri ortaya koymak için harcamaktadır. Özellikle refleks hareketler ortadan kalkmaya başladıktan sonra ise kontrolü sağlamak için ilk girişimler gerçekleşmektedir.

Bebeklik dönemi tamamlandıktan sonra çocukluk dönemi aktif olmaya başlamaktadır. Özellikle 0-12. ay aralık bebeklik olarak ifade edilmektedir. Bebeklik döneminin sonrasında 12.-24. Aylar arası ilkel hareketler dönemi, 2 yaş-6 yaş aralığı temel hareketler dönemi olarak ifade edilmektedir. Temel hareketler dönemi aynı zamanda ilk çocukluk dönemi olarak ifade edilmektedir. 6 yaş ile 12 yaş arası geçen süre sportif/uzmanlaşmış hareketler dönemi olarak ifade edilmektedir. Aynı zamanda bu dönem ise sonraki/geç çocukluk dönemi olarak ifade edilmektedir.Motor gelişimle ilgili araştırmaların büyük çoğunluğu, lokomotor becerilerin kısa süre içerisinde öğrenilmesi üzerinedir. Ancak hareketler sadece lokomotor kısımla ilgili değil, yaşam boyu bir süreç olduğunu bilmek önemlidir. Lokomotor becerilerde tüm diğer becerilerde olduğu gibi bireysel farklılıklar vardır ve çevresel koşullara göre değişkenlik gösterebilmektedir.

Manüpilatif ve balistik hareketler herhangi bir nesne, araç-gereç, materyal vb. dışsal bir olgu ile motor becerileri sergileme davranışı olarak ifade edilebilir. Lokomotor hareketlerin aksine ilkel hareketler döneminde çok ön plana çıkmamaktadır. Lokomotor hareketler öncelikli olarak kaba motor beceriler olarak ortaya konulur ve sonrasında daha odaklanılmış ve geliştirilmiş olarak yapılır. Bunun ardından lokomotor hareketlerin nesne ile birlikte yapılabileceği seviyeye gelinmiş olur. Yani çocuk önce lokomotor beceri gelişimini tamamlar ardından manüpilatif ve balistik becerileri uygulamaya geçer.