Osmanlı Devletinde Spor I: Kuruluş ve Yükseliş Dönemleri

1299'dan 1579 yılına kadar kuruluş ve yükselişini tamamlayan Osmanlı Devleti, sportif aktivitiler ve beden eğitim açısından dönemin en etkili ve programlı devleti konumundadır.

Kuruluş Dönemi'nde Spor (1299-1453)

Siyasi ve Sosyal Arka Plan: Osmanlıların kuruluş yıllarında başarılı olmalarının nedenlerinden biri sahip oldukları bozkır yaşam tarzıdır. Orta Asya'dangetirmiş oldukları hayatta kalma becerilerini ve savaş pratiklerini geliştiren sporlarla kendilerini güçlü tutmasını bilmişlerdir.

Spor Uygulamaları ve Örgütlenmeleri: Binicilik, avcılık, okçuluk, at yarışları, güreş ve çöğenin yanısıra ciriti de ekleyerek rakiplerine karşı hep üstünlük sağlamışlardır. Zamanla asker sivil ayrımına gitme ihtiyacı duyan Osmanlılar, şehirleşmenin de etkisinde kalarak saray ve ordu içi beden eğitimine ağırlık verirken kurdukları spor tekkeleriyle de halkı canlı tutmayı düşünmüşlerdir. Okçuluk ve güreş üzerine teşkilatlanan spor tekkeleri feth edilen önemli şehirlerin hemen hepsinde kurulmuştur. Osmanlılar iyi binicilere cündi, okçulara kemankeş, güreşçilere de pehlivan ünvanı vermişlerdir. Osmanlı Devleti, ordusunu da fethettiği topraklardan topladığı fiziksel ve zihinsel yetileri yüksek devşirme gençlerden oluşturmaya başlamıştır. Açtığı Yeniçeri Ocakları ve Enderun Mekteplerinde yüksek düzeyde fiziksel performans eğitimine de tabi tuttuğu bu gençleri dönemin en önemli savaşçıları ve sporcuları hâline getirmiştir. Merkez ordu dışında bırakılan Türkler ise ya geri hizmete ya da Tımarlı Sipahiler, Akıncılar ve Azaplara dâhil edilmiştir. Binicilik ve okçuluklarıyla dönemin en etkili silahşorları ve sporcuları olan bu gruplar devletin zayıflamasına paralel olarak gündemden düşmüşlerdir. Kuruluş döneminde yönetici ve idareciler tarafından Türk sporlarının saray içine çekildiği ve kurumsallaştırıldığı görülmektedir. Özellikle avcılık ve cirit bu sporların başında gelir. Kurulan Bamyacılar ve Lahanacılar Osmanlı Dönemi'nin en meşhur cirit takımlarıdır. Ordu dışında kalan halk ise kuruluş yıllarında düğün, panayır ve cuma günleri cirit, at yarışı ve güreş müsabakalarıyla kendilerini eğlendirmektedir.

Yükseliş Dönemi'nde Spor (1453-1579)

Siyasi ve Sosyal Arka Plan: Osmanlıda Yükselme Dönemi Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’un fethiyle başlayıp II. Selim Dönemine kadar devam eden süreci kapsamaktadır.

Spor Uygulamaları ve Örgütlenmeleri: Bu dönem sporları ve vücut kültürü, kuruluş döneminin bir devamı olarak değerlendirilebilir. Fatih Sultan Mehmet ordusunu kuruluş dönemi sporları ve fiziksel aktiviteleriyle hazırlamıştır. Saray dahilindeki spor örgütlerinin kurumsal yapısını güçlendirmişti. Kuruluş döneminde başlatılan spor tekkelerinin açılmasını bu dönemde de görmek mümkündür. Fatih, fetihten hemen sonra iki güreş tekkesi ve okçuların talim yapması için Okmeydanı yaptırmıştır. Saray dahilinde cirit faaliyetlerinin yapılması için birtakım düzenlemeler yapmış, alanlar tahsis etmiştir. Avcılık faaliyetleri daha kurumsal bir yapıya kavuşturulmuştur. Aynı tutum ve davranışları Kanuni’de de görmek mümkündür. Bu dönemde de spor alan ve meydanlarının yanı sıra spor tekkelerinin de fetihlere bağlı olarak arttığı söylenebilir. Yeniçerilerin savaşçılığının ve sporculuğunun gittikçe yükseldiği görülmektedir. Özellikle okçuluk üzerine aldıkları eğitim dönemin yabancı görevlileri ve misafirlerini oldukça etkilemiştir. Padişahların düzenlettiği şenlik, şölen ve düğünler ise geleneksel Türk sporlarında yarışılan ve tüm halkın katıldığı organizasyonlar olmuştur. Bu şenliklerde cirit, at yarışları, okçuluk, binicilik, kabak oyunu ve güreş müsabakaları izleyenlerin huzurunda sergilenmiştir. Bu dönemin en ilginç sporlarından ve sporcularından biri de uzun mesafe koşuları ve koşucularıdır. Peyk adı verilen haberci koşucular modern maratonculara benzemektedir.