Osmanlı Devletinde Spor II: Duraklama ve Gerileme Dönemleri

Osmanlı Devleti 17. yüzyıldan başlayarak 18. ve 19. yüzyıl başları itibariyle Duraklama ve Gerileme Dönemlerine girmiştir. Vücut kültürü ve sportif faaliyetleraçısından da aynı süreçlerin geliştiği söylenebilir.

Duraklama Döneminde Spor (1579-1699)

Osmanlı Devleti vücut kültürü ve sportif erdemler bakımından işlerlikten daha ziyade gösterişe doğru bir kayış söz konusudur.

Siyasi ve Sosyal Arka Plan: Merkez yönetimin yetersizliklerine bağlı olarak, ekonomik, askeri ve toplumsal yapının bozulması Osmanlı Devletini duraksatmıştır.

Spor Uygulamaları ve Örgütlenmeler: Yükselme dönemin en etkin savaşçıları ve sporcuları olan yeniçeriler, tımarlı sipahiler ve akıncıların bozulmaya bağlı olarak binicilik ve okçuluklarında bir gerileme olduğu görülmektedir. Bu, Osmanlı Devletinin gerilemesinin en önemli nedenlerinden biridir. Devlet işlerini bozulması Türk sporlarının da bozulmasına ve gösteri sporları haline gelmesine neden olmuştur. Osmanlı sarayı cambazlar, hünerbazlar, maskaralar ve soytarılar tarafından doldurulmuştur. İşlevini kaybetmiş olmasına rağmen binicilik, okçuluk, at yarışları, cirit, kabak oyunu ve avcılık duraklama döneminde yapılan sporlar arasındadır. Şehzadelik kurumuna getirilen kafes sistemi padişah adaylarının hem fiziksel hemde ruhsal olarak yetişmesinin önünde engel teşkil etmiştir. Ancak buna rağmen kendini iyi yetiştiren ve sporculuklarıyla öne çıkan padişahların varlığı da söz konudur. II. Osman, IV. Murat, III. Mehmet, I. Ahmet, IV. Mehmet ve II. Mustafa dönemin sporcu padişahlarıdır. Okçuluğun töre ve törenlerini, ok meydanlarının kurulma ve işleyişlerini, sporcuların çalışma şartlarını, spor ahlakı ve davranışlarını ayrıntılı olarak düzenleyen Atıcılar Kanunnamesi çalışmaları duraklama döneminde IV. Mehmet zamanında başlamış, II. Süleyman tarafından onaylanmıştır. Zamanla spor tekkeleri birer meslek kuruluş haline gelmiştir.

Gerileme Döneminde Spor (1699-1839)

Gerileme döneminde Osmanlı Devletinin toprak ve imaj kaybına paralel fiziksel bir yıkım içerisine girdiği görülmektedir.

Siyasi ve Sosyal Arka Plan: Duraklama Döneminde yaşanan tüm olumsuzlar artarak devam etmiş, salgın hastalıklar ve ekonomik yetersizlikler Osmanlı Devletini hızla geriletmiştir.

Spor Uygulamaları ve Örgütlenmeler: İyi binici ve okçu olan Tımarlı Sipahiler ve akıncılar atıl duruma düşürülmüş durumdadır. Yeniçerilerin, iç karışıklıklar ve padişah isyanları dışında savaşacak güç ve kuvvetleri yoktur. Sporculuklarını ve savaşçılıklarını kaybetmiş, ancak sayıca artmışlardır Halk ise hastalık ve geçim sıkıntısıyla baş başadır. Üstelik tütün kullanımı toplumun tüm katmanlarına yayılmıştır. III. Ahmet döneminde başlatılan “Lale eğlenceleri” saray ve özellikle İstanbul halkı üzerinde fiziksel bir erozyona yarattı. Oturganlık ve tembellik, beyefendiliğin alameti sayılıp, terleyip koşmak ayıplandı. III. Ahmet, taht değişimine neden olduğundan avcılık faaliyetlerini tamamen yasakladı. Saray içi sportif kurumlar ise hiç olmadığı kadar gösteri grupları hâline getirildi. Toplum ve ordusu fiziksel çöküş sürecini yaşayan Osmanlının aksine, topyekün olarak jimnastik ve paramiliter faaliyetlere girişen Avrupa, Osmanlı topraklarını koparmaya devam etmektedir. II. Mahmut, süreci tersine çevirmek için çok uğraş verdi. Yeniçeri Ocağını kapattı, Avrupa tarzı bir ordu kurdu ve batılı sporların girişine öncü oldu. II. Mahmut'un ortaya koyduğu performan ve çaba sonraki padişahlara ilham kaynağı olmuş ve Tanzimat'ın yolunu açmıştır.