Sporcularda Özgüven ve Öz Yeterlik

Benlik Kavramı

Benlik kavramı, bireyin kendisiyle ilgili farkındalığını, kendisini nasıl bir insan olarak değerlendirdiğini ortaya koyan, zaman içerisinde değişme özelliği gösteren dinamik, çok yönlü zihinsel bir yapıdır. Benlik, aynı zamanda bireyin özelliklerini, yeteneklerini, değerlerini, inançlarını, isteklerini ve ideallerini yansıtan dinamik düşünceler örüntüsüdür.

Benlik saygısı, bireyin kendini tanımlama biçimini yansıtan duygusal, bilişsel, toplumsal ve bedensel öğeleri içeren bir yapıdır. Benlik saygısı, bireyin kendini olduğundan aşağı ya da olduğundan üstün görmeksizin kendinden memnun olmasını, kendini beğenilmeye, sevilmeye değer bulmasını ve kendine güvenmesini sağlayan bir özelliktir. Benlik saygısı, sabit bir özellik değildir; zaman içerisinde durumdan duruma değişkenlik gösterebilir.

Öz yeterlik, bireyin herhangi bir beceriye ilişkin olarak, kendi yetenek ve kapasitesine ilişkin algılarıdır. Her ne kadar benlik saygısı ve özyeterlik kavramları günlük yaşamda birbirinin yerine kullanılsa da belli yönleriyle birbirinden farklılaşmaktadır. Benlik saygısı, bireyin öz -değerine; öz -yeterlik ise bireyin kapasitesine ilişkin eğerlendirmeleridir.

Benlik Saygısının Gelişimi: Benlik ve benlik saygısı konusunda araştırmalar yapan Coopersmith (1967, 1974) bireyin benlik saygısı gelişimini etkileyen dört faktörden söz etmiştir. Bunlar;

• Bireyin yaşamlarındaki diğer önemli kişilerden kabul görme derecesi
• Bireyin geçmişteki başarıları ve şu andaki statüsü
• Bireyin başarı beklentileri ve başarıya ulaşmak üzere gösterdiği çaba
• Bireyin diğer insanlardan aldığı geribildirimler, onaylanıp onaylanmaması ve eleştirilere tepki verme şeklidir.

Benlik Kavramının Boyutları: Kişinin hem kendine ilişkin, hem de yaşamındaki tüm diğer alanlara ilişkin benlik algıları birbirinden farklıdır. Benlik çok boyutlu bir yapıdır. Shavelson ve ark. (1976)'na göre genel benlik algısının altında akademik (matematik. İngilizce, tarih gibi) ve akademik olmayan (sosyal, fiziksel duygusal ) iki temel alt boyutun olduğunu ifade ettikleri çok boyutlu bir yapı önermişlerdir. Bu boyutlar birbiri ile ilişkili olacağı gibi, her bir boyut birbirinden bağımsız ayrı yapılar olarak ta düşünülebilir. Birey, bir alanda yüksek benlik saygısına sahipken diğer alanda düşük benlik saygısına sahip olabilir.

Fiziksel Benlik Algısı

Benlik kavramının çok boyutlu yapısı içerisinde ele alınan Fiziksel Benlik Algısı, genel benlik algısının önemli bir yönünü içermektedir. Fiziksel Benlik Algısı, bireyin psikomotor görevlerde (kuvvet, dayanıklılık, çabukluk, sürat gibi) ve fiziksel görünümünde (beden ölçüleri, dış görünüş gibi) kendini algılamasını ve değerlendirmesini içermektedir. Fiziksel benlik algısı, hem spora katılımı etkileyen hem de spora katılımdan etkilenen önemli bir parametredir.

Vealey'in Sportif Öz -Güven Modeli

Sportif özgüven, sporcunun her hangi bir beceriyi yapabilme konusunda algıladığı yeterliktir. Daha açık bir ifadeyle, sportif özgüven bireyden istenilen davranışı başarılı bir şekilde tamamlayacağına ya da belirlenen bir amacı gerçekleştirebileceğine dair inançları olarak tanımlanır.

Vealey ve ark. (1998), sportif özgüveni oluşturan kaynakları belirlemek amacıyla yürüttüğü çalışmalar sonrasında, sportif özgüveni oluşturan dokuz kaynak olduğunu ortaya koymuşlardır. Bunlar; yeteneğin gösterilmesi, ustalık, sosyal destek, başkalarının deneyimi, liderin tarzı, fiziksel ve mental hazırlık, fiziksel benlik sunumu, çevresel konfor ve durumsal uygunluk olarak adlandırılmıştır.

Bandura’nın Özyeterlik Kuramı

Öz-yeterlik, bireyin belli bir başarıya ya da performans düzeyine ulaşmak için kendi eylem ve davranışlarını organize etme ve gerçekleştirme kapasitesine ilişkin inançları şeklinde tanımlanmaktadır.

Öz-yeterlik belirli görevlerle ilişkili çok boyutlu bir yapıdır. Öz -yeterlik sabit bir kişilik özelliği ya da genel bir eğilim olmaktan ziyade farklı alanlara özgü inançları ifade etmektedir. Bu nedenle, öz yeterliğin çok boyutlu ya da alana özgü bir yapı olduğu söylenebilir.

Bandura’nın Öz Yeterlik Kuramı’na göre bireyin öz- yeterlik inançları dört kaynaktan gelen bilgiye bağlı olarak oluşmaktadır. Bu kaynaklar performans başarıları, başkalarının deneyimi, sözel ikna ve fizyolojik durum olarak adlandırılmaktadır.

Sportif Özgüveni Arttırma Stratejileri

Fiziksel olarak hazır olmak, sporcunun özgüveni üzerinde olumlu etki yaratarak sporcunun başarabileceğine dair inancını arttıracaktır. Ancak, fiziksel olarak hazır olmak özgüvenin arttırılması için tek başına yeterli değildir. Ayrıca; sporcunun hem antrenmanlara hem de müsabakalara hazır olmak üzere belli zihinsel becerileri de edinmesi gerekir. Özellikle imgeleme becerileri, hedef belirleme stratejileri, kendi kendine konuşma teknikleri sportif özgüveni arttıran önemli stratejilerdir.