Sporda Uyarılmışlık

Bir organizmada kalp atımının hızlanması, sık nefes alıp verme, göz bebeklerinin büyümesi gibi benzer fizyolojik tepkilerin otonom sinir sisteminin sempatik bölümünün neden olduğu fizyolojik tepkilerdir. Otonom sinir sisteminin bu tepkileri istemimiz dışındadır ve kontrol edilemez olarak görülür. Uyarılmışlık da sinir sisteminin bir fonksiyonudur.

Uyarılmışlığın Tanımı

Uyarılmışlık “organizmanın derin uyku halinden yoğun heyecan durumuna kadar değişen yelpazede gösterdiği farklı fizyolojik işlevleridir” şeklinde tanımlanır.

Kaygı, aktivasyon ve motivasyon gibi kavramlar sıklıkla uyarılmışlıkla eş anlamlı kullanılır. Ama bu kullanımlar doğru değildir.

Uyarılışlığın Ölçülmesi

Uyarılmışlığın ölçülmesinde elektrofizyolojik ölçümler ve kandaki katekolaminler adı verilen “savaş ya da kaç” davranımına neden olan hormonların düzeyine bakılarak karar verilebilir

Kalbin elektriksel aktivitesi “elektrokardiyografi –EKG-“,beynin elektriksel aktivitesi elektroensefalografi (EEG), Kasın elektriksel aktivitesi elektromiyografi (EMG) cihazıyla ölçülür. Deri iletim tepkisi de parmaklardan avuç içine geçen elektrik akımının ölçülmesiyle belirlenir

Uyarılmışlık-Performans İlişkisi ve Ters-U Hipotezi

Uyarılmışlıkla performans arasındaki ilişkinin ters- U şeklinde olduğu düşünülmüştür. Uyarılmışlık düzeyi düşük olduğunda buna karşılık gelen performans düzeyi düşük olmaktadır (ters -u’nun sol kolu). Uyarılmışlık düzeyi yüksek olduğunda da buna karşılık gelen performans düzeyi yine düşük olmaktadır (ters -u’nun sağ kolu). Uyarılmışlık düzeyi ne çok düşük ne de çok yüksek olmadığında yani orta düzeyde olduğunda (ters -u’nun iki kolunu birleştiren yuvarlağının tam ortası) performans da en yüksek ya da optimal düzeyinde olmaktadır.

Uyarılmışlığın Ters-U Hipotezine Alternatif Kuramlar

Uyarılmışlığın ters- u hipotezine alternatif dört kuram bulunmaktadır.Bunlar ZOF kuramı, Katastrof kuramı, Zıtlık kuramı ve Dürtü kuramıdır

ZOF Kuramı: ZOF kuramı olarak bilinen Optimal İşlev Görme Bölgesi Kuramı bir sporcunun, bir yarışma sırasında iyi performans göstermesi için uyarılmışlığının orta düzeyde olması gerekmediğini, her sporcunun optimal işlev gördüğü bir bölge olduğunu ve bölgedeki uyarılmışlık düzeyinin düşük, orta ya da yüksek olabileceğini varsayar.

Katastrof Kuramı: Katastrof (felaket) kuramına göre uyarılmışlık optimal düzeyi aştığında performanstaki düşüş simetrik, derece derece bir düşüş olmayıp bir felaket niteliğinde, birden dramatik bir şekilde olmaktadır ve bir anlamda performans tavandan tabana çökmektedir.

Zıtlık Kuramı: Kuramın temel çıkış noktası kişi ya da sporcunun uyarılmışlığını nasıl yorumladığına dayanmaktadır. Eğlenceli, hoş mu yoksa sıkıntı verici, hoş değil mi. Kurama göre kişler bu iki zıt durum arasında gidip gelebilirler

Uyarılmışlığın Düzenlenmesi

Optimal performans için uyarılmışlığın düzenlenmesi, ayarlanması gerekmektedir. Bunun için belli başlı teknikler:

• Derin nefes alıp-verme egzersizleri
• Dereceli gevşeme ve
• Biofeedback uygulamalarıdır .

Uyarılmışlık düşük olduğunda da artırmak için sporcuyu ateşleyici konuşmalar, yarışmanın önemini vurgulamak ve sıkı bir ısınma yararlı olabilir