Sporda Kişilik ve Psikolojik Değerlendirme

Spor psikolojisi ile ilgili literatürde, üzerinde en fazla araştırma yapılan konuların başında “kişilik” gelmektedir. Bunun başlıca nedenleri arasında bir spor dalındaki başarının sürekliliği sağlamak, elit sporcu sayısını artırmak, istenir kişilik veya karakter özellikleri kazanmak, koçların sporcularını daha kolay motive edebilmesi ve antrenman ve yarışmalarda daha az beklenmedik durumlarla karşılaşmak sayılabilir

Kişiliğin Tanımı

Kişilik “bireyin özel ve ayırt edici davranışları” olarak tanımlanabilir. Bireyin özel ve ayırıcı davranışları o bireyde değişmez, tutarlı ve yapılaşmış davranışlardır. Mizaç ve karakter kişilikle ilgili iki kavramdır. Mizaç; genlerimizden gelen, kişiliğimizin biyolojik yönüdür. Yaşam boyunca tutarlı olan kişiliğin duygusal nüvesi (özü) olarak tanımlanabilir. Karakter, kişiliğin bilişsel nüvesini tanımlar ve yaşam boyunca sosyo -kültürel öğrenme ve değişimden etkilenen bireysel farklılıklara işaret eder. Kişilik; mizaç ve karakteri (genetik özellikler ve öğrendiklerimizi) içerir. Yani kişilik kalıtım ve çevrenin bir sonucu, bir ürünüdür.

Kişilik Kuramları

Kişilik kuramlarının sayısı fazla olsa da bunlardan üçü öne çıkmaktadır. Bunlar; psikodinamik kuram, özellik ya da treyt kuramı ve etkileşimsel kuramdır.

Kişiliğin Psikodinamik Kuramı: Psikodinamik kişilik kuramında kişilik id, ego ve süperego olmak üzere üç birimden oluşmaktadır. İd, haz ilkesine yöneliktir. Ego, gerçeklik ilkesine göre çalışır kişiliğin mantıksal ve bilinçli yönüdür. Süperego ise toplumun ahlâki değerlerini ifade eden kişilik yönüdür.

Kişiliğin Özellik Kuramı: Özellik ya da treyt davranışta gözlenen tutarlık ve sürekliliği açıklayan, kişinin kalıcı özelliği olarak tanımlanmaktadır. Özellik kuramına göre kişilik, bazı özelliklerden meydana gelmektedir.

Kişiliğin Etkileşimsel Kuramı: Etkileşimsel yaklaşım, kişinin sahip olduğu özelliklerle bireyin içinde bulunduğu çevreyi birlikte ele alarak insan davranışlarının açıklanabileceği görüşünü savunur. Böyle bir yaklaşımda bulunan Hollander’in kişilik modelinde kişilikle ilgili üç katman bulunmaktadır. En iç katmanda psikolojik öz yer alır. Bu gerçek bizidir. Ortadaki katmanda tipik davranımlar yer alır. Bunlara özelliklerimiz (treytlerimiz) diyebiliriz. En dış katmanda da role ilişkin davranışlar bulunmaktadır.

Kişiliğin Ölçülmesi

Kişiliği ölçmede kullanılan testler görüşme ve dereceleme ölçekleri, ilgi testleri, kişilik envanterleri ve projektif testler olarak dört başlık altında toplanabilir. Spor ortamında en sık kullanılan kişilik envanterleri olup kâğıt -kalem testleri olarak da bilinirler. Kişilik envanterleri, envanteri geliştiren kişinin, kişiliği oluşturduğunu düşündüğü özelliklere göre (dışadönük, maceracı, duygusal olarak dengeli vb.) bu özelliklerin o kişideki bulunuş derecesini ortaya koyar.

Sporda Kişilik Araştırmaları

Sporda kişilik araştırmalarının amaçları farklıdır. Örneğin Spor yapmanın pozitif kişilik gelişimi veya karakter oluşumu üzerine etkisi var mıdır sorusu araştırıldığında böyle bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir.

Spor Yapan ve Yapmayanların Kişilik Özellikleri karşılaştırıldığında spor yapanların yapmayanlardan bazı kişilik özellikleri yönünden ayrıldığını göstermektedir. En belirgin fark spor yapanların daha dışa dönük ve kaygı düzeylerinin düşük olmasıdır.

Sporda Kişilik ve Psikolojik Değerlendirme Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16 Özet (devamı)

Farklı beceri düzeylerindeki sporcuların kişilik özelliklerinin araştırılması ile ilgili bulgular her ne kadar tutarlı olmasa da becerili ve becerisiz sporcuların zihinsel sağlık profillerinde farklılaştıkları bulunmuştur. Becerili sporcular pozitif bir sağlık profili gösterirken, becerisiz sporcular negatif bir sağlık modeli göstermişlerdir.

Elit sporcuların psikolojik profiline bakıldığında ise aysberg profili olarak ifade edilen gerginlik, depresyon, öfke, yorgunluk ve şaşkınlık puanları düşük ve canlılık puanı ise yüksek bir profile sahiptirler.

Farklı Spor Dallarındaki Sporcuların Kişilik Özellikleri

Kişilik araştırmalarında sıklıkla karşılaşılan problemler temelde iki başlık altında ele alınabilir. Bunlardan ilki kişilik araştırmalarının kuramsal bir temele dayanıp dayanmaması, ikincisi de kişilik araştırmalarında kullanılan yöntem sorunlarıdır.

Spordaki kişilik araştırmalarında bazı araştırmacılar herhangi bir kuramsal alt yapıya dayanmadan ellerinin altındaki bir kişilik envanterini çevrelerindeki en yakın sporculara uygulamaktadırlar.

Kişilik araştırmalarında kullanılan yöntem sorunları ise araştırmaya dahil edilen katılanların (deneklerin) yetersiz sayıda oluşu, verilerin istatiksel analizinde uygun olmayan tekniklerin seçilmesi çok yönlü analizler yerine genelde tek yönlü analizlerin kullanılması, deneklerin envanter maddelerine doğru yanıt verip vermediklerini kontrol edecek yalan alt ölçeklerinin olmadığı testlerin kullanılması ve işevuruk (operasyonel) tanımların eksikliği olarak ele alınabilir.

Sorda kişilik araştırmalarının genel sonuçları belirgin bir sporcu kişiliği olmadığını, farklı sporları yapan sporcuların kişilik özellikleri arasında belirgin farkların bulunmadığını, spora katılmakla istenir kişilik özelliklerinin kazanılmadığını ve sporun karakter oluşturmadığını, elit sporcuları diğer sporculardan ayıran özelliklerinin kişilik özellikleri olmayıp duygu durumları olduğunu göstermiştir.