Tork ve Döndürme Momenti

İnsanın temel motorik özellikleri kişinin beden gücü ve yeteneğini, bir başka ifadeyle karmaşık nitelikteki motorik spor gücü derecesini belirleyen etkenlerdir. Bu özelliklerin egzersiz ve antrenman çalışmaları boyunca gerçekleştirilen her bir motorik spor hareketin temeli ve önde gelen koşulu olduğu ifade edilmiştir (Sevim, 2010). Çoğu spor dalında çeşitli fiziksel aktivitelerin gerçekleştirilmesinde bu temel motorik özelliklerden biri olan kuvvet önemli rol oynamaktadır. Cannon ve diğerleri (2014) kuvveti “kas gücünün herhangi bir dirence karşı koyabilme yeteneği” şeklinde tanımlamışlardır. Bir başka tanımda ise kuvvet, iç ve dış dirençlere karşı üstün gelmede etkin bir sinir kas becerisi olarak ifade edilmiştir (Bompa vd., 1998).

Sportif aktivitelerde sporcu performansının belirlenmesinde önemli motor becerilerden birisi de kuvvettir. Sporcuların kas aktiviteleri aracılığıyla maruz kaldıkları dış dirençlere karşı üstünlük sağlayarak maksimum kasılma gücü üretebilmesi, söz konusu dış dirençlere yönelik bir kuvvet uygulanması sonucu bir kütlenin hareket ettirilmesi ve genel olarak kasların kasılma yolu ile herhangi bir dirence karşı cevap vermesi kuvvet olarak tanımlanmaktadır (Weineck, 2011; Aktaş, 2010) (Bkz.Görsel 9.1 ). Literatürde antrenman bilimine ilgi duyan bilim insanlarının kuvveti farklı şekillerde tanımladıkları görülmektedir. Örneğin, Yüce ve Günay (2008) kuvveti “belirli bir zorluk ya da ağırlığa karşı vücudun direnç göstermesi” olarak tanımlarken, Sevim (2007) ise kuvveti çok daha kısa ve öz bir tanımla “iş yapabilme kapasitesi” şeklinde tanımlamıştır.

Bireyin hareket kabiliyetinde temel rolü üstlenen kuvvetler, dinlenme durumunda veya hareket halinde, bir hareket oluşumunu, bu hareketin sürdürülebilmesini veya bitirilmesini sağlarlar. Kuvvetlerin bu rolünü iç ve dış kuvvetler şeklinde iki kısma ayırabiliriz. İç kuvvetler, vücudumuz tarafından üretilen ve vücudumuza içeriden etki eden kuvvetlerdir. Dış kuvvetler ise, daha çok kontrolümüz dışında ve vücudumuza dışarıdan etki eden kuvvetlerdir (İnal, 2004). Kemikler, eklemler ve kaslar, hareketin oluşumunda önde gelen iç faktörler arasındadır. Bireyin hareket etmesi ve bu hareketle ilişkili iç kuvvetlerin yürümek, koşma, sıçramak vb. çeşitli fiziksel aktivitelerin gerçekleştirilmesinde önemli rol oynadığını söyleyebiliriz (Racic et al., 2009).

Nesnelerin ağırlık merkezine denk gelecek biçimde uygulanan kuvvet türleri, nesnelerin mevcut pozisyonlarını değiştirmeksizin kuvvetin uygulandığı yöne doğru hareket etmelerini sağlamaktadır. Uygulanan bu kuvvet eğer nesnenin ağırlık merkezine daha uzak bir noktadan gerçekleştirilir ise bu nesne kendi ekseni etrafında bir dönüş yaparak ileri doğru bir hareket gerçekleştirecektir. Nesnelere uygulanan bu kuvvet etkisine tork (döndürme kuvveti ya da kuvvet momenti) adı verilmektedir (İnal, 2017). Genel bir tanımlama ile tork “makinelerin vb. dönmesine neden olan bir bükülme kuvveti” şeklinde tanımlanmıştır (Oxford Sözlüğü, 2022). Bir cismin (veya bir cisimdeki parçacığın) dönmesine neden olan kuvvetin büyüklüğü, kuvvet momenti olarak tanımlanır (M; momentum için 'M' ) veya daha basit olarak tork “τ; 'tor' olarak telaffuz edilen Yunanca tau harfi” şeklinde kullanılır. "Kuvvet momenti" terimi ise, fizikte "moment" kelimesinin kullanıldığı göz önüne alındığında, bazı pivot noktalarından uzakta bir kuvvet uyguladığımızı ima eder (Bkz. Şekil 9.1.).

Sporda, genellikle bir kuvvet uygulayarak yaptığımız bir nesnenin momentumunu değiştirmek isteriz. Kuvvet ne kadar büyükse, momentumdaki değişim de o kadar büyük olacaktır. Aynı kuvveti daha uzun süre de uygulayabiliriz. Örneğin, akünüz boşaldıktan sonra aracınızı takviyeyle çalıştırmanız gerektiğinde, arabanızı sabit bir konumdan makul bir hızla itmeye çalışırsanız ne olabileceğini bir düşünün. Yapabileceğiniz en büyük gücü uygularsınız, ancak arabayı hızlandırmak yine de biraz zaman alır. Arabanın hızını veya momentumunu değiştirmek için uzun süre büyük bir kuvvet uygulamanız gerekir. Kuvvet (F) ve zamanın (t) çarpımını tanımlayan terim İmpuls (İtme) (J)’dur (Bkz. Şekil 9.4).