Sağlıklı Yaşam ve Beslenme

Sağlıklı yaşam, bireyin sağlıklı kalmak ve hastalıklardan korunmak, fiziksel ve sosyal çevresini geliştirebilmek için bilinçli olarak uyguladığı ve güvendiği davranış bütünüdür. Sağlıklı yaşam bilinci ilk olarak aile ve toplum içerisinde öğrenilir ve uygulanır. Sonrasında da eğitimle geliştirilir ve değiştirilir.

Sağlıklı Yaşam ve Beslenmenin Önemi

İnsanın en temel ihtiyaçlarından biri olan beslenme, sağlıklı yaşam ve hayatın devamlılığı için en önemli unsurdur. Yaşamın her safhasında sağlığın temelini oluşturan bilinçli beslenme, ancak iyi bir beslenme alışkanlığı ile kazandırılabilir. Bu sadece sağlıklı bireylerin yetişmesini sağlamaz, aynı zamanda sağlıklı toplum içinde önemli bir zemin hazırlar.

Sağlık Nedir? Sağlık, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından hem hastalık veya sakatlığın olmadığı bir durum olarak, hem de fiziksel, zihinsel ve sosyal olarak iyi olma hâli olarak tanımlanmıştır.

Beslenme Nedir? Büyüme, gelişme, sağlığın korunması ve yaşam kalitesinin artırılması için gerekli olan besin ögelerinin yeterli miktarda ve uygun zamanda bilinçli olarak vücuda alınmasıdır.

Sağlık Beslenme İlişkisi: Sağlık ve beslenme birbiriyle yakın ilişki içerisinde olan kavramlardır. Sağlıklı beslenme ile hastalıklara karşı korunmak, iyileşmek ve kronik hastalıklar riskinin azaltmak mümkündür. Gelişmemiş ülkelerde kötü beslenme sağlığı olumsuz etkileyen temel sorunlardan biridir.

Yeterli ve Dengeli Beslenme: Vücudun büyümesi, dokuların yenilenmesi ve metabolizmanın etkin çalışması için gerekli olan tüm besin ögelerinin bireyin yaş, cinsiyet ve özel durumlarını göz önünde bulundurarak uygun ve önerilen miktarda kullanılması "yeterli ve dengeli beslenme" olarak tanımlanmaktadır.

Yetersiz ve Dengesiz Beslenme: Vücudun büyümesi, dokuların yenilenmesi ve metabolizmanın etkin çalışması için gerekli olan tüm besin ögelerinin bireyin yaş, cinsiyet ve özel durumları göz önünde bulundurulmadan ve tüketilen miktarlara bakılmaksızın gelişi güzel kullanılması "yetersiz ve dengesiz beslenme" olarak tanımlanmaktadır.

Beslenme ile İlgili Temel Kavramlar

Besin ve besin ögesinin tanımı ve özelliklerinin bilinmesi, besin gruplarının neler olduğunun öğrenilmesi beslenme bilincinin kazandırılması açısından oldukça önemlidir.

Besin: Bitki ve hayvanların yenebilen kısımlarından elde edilen ve beslenmemizde temel işleve sahip olan maddelere besin denir.

Besin Ögesi: İnsanın beslenme ihtiyacı için gereksinim duyduğu besinlerin bileşiminde bulunan, belirli bir kimyasal formüle sahip ve vücut çalışmasında biyokimyasal fonksiyonları olan besin maddesidir.

Besin Grupları: Besin çeşitliliğine uygun beslenme sağlıklı beslenmenin temelidir. Yeterli ve dengeli beslenmede besinler içerdikleri besin ögelerinin kalitesi ve miktarı açısından dört ana gruba ayrılmıştır. Bunlar; süt ve süt ürünleri, et, yumurta, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar, sebze ve meyveler, tahıl ve tahıl ürünleridir.

Temel Besin Ögeleri

Besinler, organik ve makro olarak adlandırılan (karbonhidrat, yağ ve protein) mikro ve inorganik olarak da adlandırılan (su, mineraller ve vitamin) gibi besin ögelerinden oluşmaktadır.

Makro Besin Ögeleri: Karbohidratlar, vücudumuzun başlıca enerji kaynağı olan karbonhidratlar, normal diyet uygulayanlarda enerjinin %55-60’ını sağlamaktadır. Vücudun en büyük enerji deposunu yağlar oluşturur. 1 mol gliserol molekülü ile yağ asitlerinin oluşturduğu ester bağıyla meydana gelmektedirler.

Proteinler: Hücrelerimizin temel yapı malzemesi oluşturan proteinler büyüme, gelişme ve onarım gibi önemli fonksiyonlara sahiptir.

Mikro Besin Ögeleri: Vitaminler, biyolojik olayların normal işleyişinde ve enerji metabolizmasının düzenlenmesinde görev alan metabolik katalizörlerdir.

Mineraller: Toplam vücut ağırlığımızın %6’sını oluşturan mineraller, besin türüne göre değişiklik gösteren önemli inorganik maddelerdir. Su yaşamın devamlılığı için elzem olan besin ögelerinin başında gelir.

Sporda Beslenme

Günümüzde sportif başarının belirlenmesinde, sporcu sağlığının korunmasında ve performansının artırılmasında beslenmenin ne kadar önemli olduğu yapılan çalışmalarda da vurgulamaktadır.

Tanım: Sportif branşlara göre ve yaş, cinsiyet, vücut kompozisyonu (yağlı ve yağsız vücut dokusu), egzersizin süresi, sıklığı, kapsamı ve şiddeti gibi etkenlerin göz önünde tutan, yeterli ve dengeli beslenme prensibini öngören, planlı ve programlı uygulanan beslenme şeklini sporcu beslenmesi olarak tanımlayabiliriz.

Sporda Besin Ögelerinin Kullanımı Spor branşının özelliklerine ve bireysel farklılıklara göre günlük tüketilen makro besin ögeleri yaklaşık karbonhidratlardan %55-65, proteinlerden %12-15 ve yağlardan %20-30 oranında karşılanmalıdır. Sporcularda vitamin mineral kullanımı da egzersize bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Hangi egzersiz türünün vitamin kullanımını ne kadar artırdığı bilinmemektedir.