Sözlü İletişim Kavramı ve Süreci

Sosyal bir varlık olan insan, günlük hayatını devam ettirebilmek için diğer insan/ insanlarla, toplumsal sistemin parçası olan kurum ve kuruluşlarla kısacası hayatın birçok alanında iletişim kurma ihtiyacı duyar. İletişim eyleminin büyük bir bölümü konuşma yoluyla gerçekleşmektedir. Sözlü iletişim olarak da değerlendirilen bu süreç söz söyleme becerisi ve kabiliyetine sahip olan herkesin geçtiği bir süreçtir.

Sözlü İletişim Kavramı

Dil varlığı üzerine kurulu olan sözlü iletişim çoğunlukla yüz yüze gerçekleşmektedir. Sözlü iletişim, iletişim kuracak olan tarafların birbirlerini anlayabilecekleri dil ile gerçekleştirilir. Söz konusu dil ise aktarım için sembollere gereksinim duyar. Sembollerin ise iletişimin tarafı olan kişilerin söylemek istedikleri şeyleri temsil etmesi gerekmektedir.

Sözel iletişim (verbal communication) “bir dilsel biçim içinde sözcüklerin kullanımı veya iletiler vasıtasıyla gerçekleştirilen insan etkileşimi” olarak tanımlanmaktadır. Günlük kullanım konuşmaya, yani sözlü iletişime, özellikle de yüz yüze iletişime gönderme yapar. Ancak akademik kullanım dolayımlanmış biçimleri, yazılı iletişimi ve zaman zaman da işaret dilini içermektedir.

Sözlü iletişim bir başka tanımda “konuşma veya sözlü iletiler aracılığıyla gerçekleşen insan etkileşimi” olarak verilir ve bir önceki tanıma göre konuşmayı da açıkça içine alır.

Sözlü İletişim günlük yaşam faaliyetlerinde insanlar arasındaki karşılıklı konuşmanın her türü olarak nitelendirilir. Örneğin yüz yüze görüşme, resmî ya da gayri resmî toplantılar, sohbetler, hitaplar, selamlaşmalar, hâl hatır sormalar vb.

Daha önce de vurgulandığı gibi sözlü iletişimin en temel unsuru konuşulan ya da yazılan dildir.

İnsanlar sözsüz boyutta hiçbir şey söylemeden de iletişim kurup mesaj gönderebilirken sözlü iletişimde ileti göndermeme, mesaj vermeme imkânı yoktur, somut dil kullanımını şarttır. Söz insanın bütün bir iletişimsel eylemi bilinçli ve niyetine uygun biçimde örgütlemesine imkân vermesi yönüyle sözsüz iletişimden ayrılır.

Sözlü iletişim en yaygın ve en etkili iletişim biçimlerinden biridir. Sözlü iletişimin özellikleri aslında dil ile olan ilişkisinden kaynaklanmaktadır. Bu özelliklerden biri temel söz varlığı diğeri ise yabancı sözcüklerin kullanılmasıdır. Sözlü iletişimin, buna çoğu zaman yazılı iletişim de dâhil edilebilir, etkili olabilmesi için dilin alıcı tarafından anlaşılabilmesi gerekir. Bunun için de temel söz varlığına gereksinim duyulur. Bu ise iletişime girecek kişilerin içinde yaşadığı toplumun yüzyıllar boyu kullandığı ve geliştirdiği dilidir. Temel söz varlığı toplumsal gelişmenin etkisiyle zamanla genişleyebilir. Ayrıca iletişimde bulunan taraflar anlaşmak için çoğu zaman yabancı sözcük kullanmak zorunda kalabilmektedir. Böyle durumlarda yaygın olarak bilinmeyen sözcüklerin açıklanması sözlü iletişimin başarısı açısından oldukça önemlidir. Alıcı kaynağın kullandığı kelimeleri ve niyetini anlamalıdır.

Sözlü İletişimin Özellikleri

Sözlü iletişimin özellikleri ise şunlardır (Güngör, 2011):

• Sözlü iletişim kültürle biçimlenir.
• İletişime girenlerin ilişki boyutu sözlü iletişimin resmilik ve gayri resmiliğini belirler.
• Sözlü iletişimin doğrudan veya dolaylı olması,
• Sözlü iletişimde kullanılan kelimelerin soyut ve somut olması,
• Sözlü iletişimde argo ve esprilerin kullanılması,
• Sözlü iletişimin gücünü arttıran metinlerarasılık,
• Sözlü iletişimde kullanılan jargonlar.

Sözlü İletişim Süreci ve Ögeleri

Anlamların ya da bilgilerin paylaşılması olarak tanımlanabilen iletişim süreci 4 ana ögeden oluşmaktadır. Bunlar Kaynak, İleti, Kanal/Araç ve Hedeftir. Ancak iletişimin özellikle de sözlü iletişimin etkinliğini artıran ve çift yönlü olmasını sağlayan önemli bir öge de Geri bildirimdir. Özellikle kişiler arası iletişim ve sözlü iletişim söz konusu olduğunda en önemli ögelerden biridir.

Sözlü İletişimin Önemi

Nasıl ya da hangi düzeyde gerçekleşirse gerçekleşsin, iletişimde temel olan ortaklaşma ve paylaşımdır. Anlamların paylaşılması ve bir hedefi gerçekleştirmek üzere sözlü iletişime başvuran kişi ya da kişilerin bu çift yönlü iletişim fırsatına sahip olmaları bu iletişim türünün önemini oldukça artırmaktadır. Çünkü anında geribildirim fırsatını yakalayan kaynak hem karşı tarafı anlayıp yeni mesajlar üretebilmekte hem de yanlış giden bir şeyler varsa anlayıp düzeltme imkanına sahip olmaktadır.

Sözlü İletişime Etki Eden Faktörler

Sözlü iletişim dinamik bir yapıdır ve hem iç zihinsel süreçleri hem de dış sözel etkileri içinde barındırır.

Sözlü İletişimde Dikkat Edilecek Hususlar

Sözlü iletişimde ortaya çıkabilecek sorunları ortadan kaldırmak amacıyla dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunlardan ilki sözlü iletişime geçen taraflardan özellikle alıcının mesajı algılama durumudur. Algılama dışında sözlü iletişimde iletinin ve iletişim taraflarının yapısından kaynaklanan sorunlar, dil engelleri, rol ve statü farklılıkları ile cinsiyet farklılıklarından kaynaklanabilecek sorunlar dikkat edilmesi gereken konulardır.