Türkiye’de Sosyolojinin Kurumsallaşması

Bu ünitede önce sosyolojinin temel ilgi alanları ve temel sosyal birimleri üzerinde durulmaktadır. Sosyal hayatın devindiricisi olan temel sosyal birimlerin biri sosyal kişiler, diğeri ise kolektif kişiliklerdir. Kolektif kişilikler içinde özellikle kurumlar gerek kuruluş ve yerleşik hale gelme süreçleri gerek kurulduktan sonra diğer kurumlarla ilişkileri açılarından özel olarak incelenmeyi gerektirir

İnsan birlikteliklerinin iki temel birimi vardır. Bunlar:

1. Sosyal kişiler:

2. Kolektif kişilikler

Türkiye’de başlığında s osyoloji yazan ilk kitap Fransız yazar Celestine Bougle’ın “ Qu’est ce que la Sociologie ” kitabıdır. Kitap Mustafa Suphi tarafından İlm-i İçtimaî Nedir? başlığıyla Türkçeye kazandırılmıştır

Kapağında doğrudan sosyoloji geçen ilk derginin adı Ulum -i İktisadiyye ve İçtimaiyye Mecmuası ’dır. Sosyoloji alanında yayınlanan ikinci dergi Bilgi Mecmuası ’dır. Sosyoloji alanında makalelerin yer bulduğu üçüncü dergi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Kürsüsü’nün yanı sıra 1915’te kurulan İçtimaiyat Darülmesaisi’nin yayını olarak yayımlanan İçtimaiyyat Mecmuası’dır. Günümüzde bu dergi Sosyoloji Dergisi adıyla yine İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü tarafından yayımlanmaktadır. Bu dergilerin yanı sıra üniversitelerin sosyoloji bölümlerinin neşrettikleri güncel dergiler de vardır. Üniversiteler dışında özel yayınevleri tarafından Toplum ve Bilim, Toplumbilim, Teorik Bakış, Sosyologca gibi adlarla yayımlanan saygın dergiler de bulunmaktadır.

Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun İş ve Düşünce dergisinin 254. sayısında belirttiği üzere ilk ders 1910 yılında Edebiyat Fakültesi içinde Ahmet Şuayp tarafından verilen İlm -i Cemiyet adlı derstir. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Kürsüsü’nün ders veren ilk yabancı konuk profesör 1924 yılında gelen Fransız sosyolog ve felsefeci Celestine Bougle’dir. Bir bilim dalının üniversite yapılanması içinde “Bölüm” olarak yer alması o dalın kurumsallaşmasının çok önemli bir adımıdır. .Sosyolojinin Türkiye’deki üniversitelerde bölüm olarak örgütlenmesinin tarihi oldukça yenidir. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi içinde Sosyoloji Kürsüsü’nün kurulması 1914 yılında gerçekleşmiştir. Günümüzde Türkiye’de gerek vakıf gerek devlet üniversitelerinin yarısından fazlasında Sosyoloji Bölümü vardır, Üniversiteler sosyoloji lisans eğitiminin yanı sıra, yüksek lisans ve doktora programlarını da faaliyete geçirmiş ve geçirmektedir.

Bir bilim dalının kurumsal nitelik kazanmasında dernekler önemlidir. Türk Bilgi Cemiyeti, adında sosyoloji sözcüğü geçmese de sosyolojiyi oluşturucu parçalarından biri olarak ilan eden ilk dernektir. 1913 yılında kurulan, kurucuları arasında Ziya Gökalp’inde yer aldığı Türk Bilgi Cemiyeti’nin Fransız Akademisi örneğinden etkilenerek kurulduğu söylenmektedir (Toprak, 1988: 16). 1918’de Mehmet Ali Şevki tarafından İstanbul’da kurulan Meslek -i İçtimaî Derneği Türkiye’de kurulan ikinci sosyoloji derneğidir. Dernek Meslek -i İçtimai adlı bir de dergi çıkarmıştır. Sosyologları bünyesinde toplayan üçüncü dernek Türk Felsefe Cemiyeti’dir. Dernek, 1928 yılında, liselerde felsefe ve sosyoloji grubu dersleri veren öğretmenleri temsil amacıyla Hilmi Ziya Ülken’in girişimiyle İstanbul’da kurulmuştur. 1967'de Ankara'da Sosyal Bilimler Derneği kurulmuştur. On bir yıl sonra, 1978 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla derneğin adı Türk Sosyal Bilimler Derneği olarak değiştirilmiştir.

Günümüzde Türkiye’deki sosyologları bir araya getiren çok sayıda dernek bulunmaktadır.

Sosyoloji mesleğinin Türkiye’de icra edilebileceği üç temel alan bulunmaktadır: Yükseköğretimde akademisyenlik. Ortaöğretimde öğretmenlik. İş hayatında sosyologluk. Sadece özel veya resmi iş alanlarında istihdam edilen sosyologlar gerçek anlamda sosyolog sayılmaktadır. Akademisyenlik ve öğretmenlik ise sosyologluk dışında, ayrı mesleklerdir. Sosyolojinin meslekleşmesi derken kastedilen sosyologluk mesleğidir. Sosyolojinin meslekleşmesi derken kastedilen sosyologların öğretim kurumları dışındaki çalışma alanlarında gelir getirici faaliyetleri, yetki ve sorumluluklarıdır.