Etik ve İnsan Hakları

Sosyal hizmet, bireylerin insan haklarını dikkate alan bir meslektir. Her meslekte olduğu gibi sosyal hizmet alanında da insan haklarını dikkate alan etik kodlar/ilkeler bulunmaktadır. Bu dersin en temel amacı da insan haklarının temelini oluşturan etik değerlerin sosyal hizmet etiğine olan etkisini öğretmektir. Bu amacı biraz daha açmak gerekirse;

• Ahlak ve etik kavramlarının anlamını açıklamak ve aralarındaki ilişkiyi göstermek
• Ahlak ve etik kavramları arasındaki farkı ortaya koymak
• Sosyal hizmet alanındaki etik kodların/ilkelerin önemi hakkında bilgi vermek
• İnsan hakları kavramının temel özelliklerini açıklamak
• İnsan haklarının tarihsel gelişimine bağlı olarak ortaya çıkan türlerini ortaya koymak
• İnsan haklarına hakim olan değerlerin sosyal hizmet etiği ile olan ilişkisini göstermek

İnsan davranışını ilgilendiren her alanda ahlakın ve etiğin etkisi dikkate alınmalıdır. Ahlak, bireylerin dış dünya ile ilişkilerindeki davranışlarını belirlerken, etik ise bireylerin bu davranışlarının arkasındaki nedenleri ve davranışın içeriğini açıklamaya çalışmaktadır.

Ahlak ve Etik Kavramları

Ahlak ve etik sözcükleri zaman zaman birbirinin yerine kullanılmaktadır. Ahlak sözcüğünü Türk Dil Kurumu, “bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları” biçimde tanımlamaktadır. Bu anlamıyla ahlak, iyi –kötü, doğru –yanlış şeklindeki değer yargılarını içinde barındıran bir kurallar bütünüdür. Etik kavramı Yunanca kökenlidir. Kelime karşılığı olarak alışkanlık, gelenek, töre gibi anlamlara gelen “ethos” sözcüğünden türetilmiştir. Etik, bireyler arası ilişkilerde esas olan iyi veya kötü, doğru ya da yanlış, adil veya ödev olanın kaynağını ve içeriğini araştıran bir felsefe alanıdır. Sosyal hizmetin bilimselleşme ve bu alanda uzmanlaşma sürecinde “etik” kavramı da öne çıkmaktadır. Alanda çalışanların faaliyetlerinde etik davranmaları temel sorumlulukları arasında görülmektedir.

Sosyal Hizmette Etik Kodlar/İlkeler

Sosyal hizmet alanında kabul edilen etik kodlar, bu alanda çalışanların faaliyetlerinin ahlaki temellerini oluşturmaktadır. Diğer bir deyişle bu etik kodlar, sosyal hizmet uzmanlarının davranışlarını yönlendiren bir yol haritası gibidir. Sosyal hizmet çalışanları, müracaatçıların onur ve haysiyetini korumayı, toplumdaki sosyal adaletsizlikleri ve eşitsizlikleri gidermeyi, yoksul kişilere insanca yaşam şartlarının sunulmasını sağlamak gibi insani değerleri esas alan ilkelerden hareket eder.

İnsan Hakları ve Sosyal Hizmet Etiği

İnsan hakları ile sosyal hizmet uygulamaları arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Sosyal hizmet çalışanlarının karar alırken ve eyleme geçerken insan haklarının temelini oluşturan değerler ekseninde hareket etmesi beklenir.

İnsan Haklarının Temel Özellikleri

“İnsan hakları” kavramı özünde, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal düşünce, ulusal veya toplumsal köken ve benzeri hiçbir ayrım gözetmeksizin belli başlı haklardan bütün herkesin yararlanmasını öngörmektedir. İnsanın diğer canlılar karşısında ahlaki değeri daha üstün olduğundan bu haklar, aslında bu değeri korumayı amaçlamaktadır.

İnsanın, onur sahibi olması da onun ahlaki değerinden kaynaklanmaktadır. “İnsan hakları” kavramının belli başlı temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

(i) Evrensel Olma;

(ii) Doğuştan Sahiplik;

(iii) Vazgeçilmez Oluşu;

(iv) Hukuken Koruma.

İnsan Haklarının Sınıflandırılması

Geçirdiği tarihsel gelişim süreci içerisinde insan hakları kendi içerisinde “kişi hakları”, “ekonomik, sosyal ve kültürel haklar” ve “dayanışma hakları veya grup hakları” şeklinde bir tasnife uğramıştır. Bu tasnif, insan hakları çalışmalarında sırasıyla “Birinci Kuşak Haklar”, İkinci Kuşak Haklar” ve “Üçüncü Kuşak Haklar” adıyla da ifade edilmektedir. Kişilere sağlanacak ekonomik, sosyal ve kültürel haklar, bireylerin daha rahat şartlar altında yaşamasını temin etmektedir. Ekonomik, sosyal ve kültürel hakların bireylere sağlanabilmesi ancak devletin müdahalesiyle olabilir. Sosyal hizmet uzmanlarının varlığı da bu noktada önemlidir. Sosyal hizmet çalışanları, bireylerin ihtiyaçlarını dikkate alarak ekonomik, sosyal ve kültürel hakların karşılanmasında aracı bir rol üstlenmektedir.

İnsan Hakları Bağlamında Sosyal Hizmet Etiği

Etik kodlar bakımından esas olan kodların kendisinden ziyade bu kodların arkasında yatan ahlaki kaygıdır. Bu kaygı da bizi insan haklarına ulaştırmaktadır. Sosyal hizmet uzmanının hizmet sunduğu bireyin insan haklarına saygı duyması, bu hakların farkında olması ve ona göre hareket etmesi insan onuruna da saygı duyması ve onu koruması anlamına gelmektedir. Sosyal hizmet uzmanını ilgilendiren bir sorunda müracaatçı hak sahibi taraf ise, devlet bu hakları sağlamakta ödev yüklenen taraf olmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı ise müracaatçının haklarına ulaşmasında ihtiyaç duyduğu hizmeti sağlayan aracı konumundadır.