Bilimsel Düşünme ve Araştırma Yöntemleri

Her iş, her etkinlik belli araçlarla yapılır. Bilim de böyledir. Bilim bir üretim etkinliğidir; dolayısıyla bilim üretme sürecinde belli araçlara ihtiyaç duyulur. Bilimin ihtiyacı olan araçlar kavramlar, kurallar, ilkeler, yöntemler, sistemler ve varsayımlardır. Bilim üretme, her şeyden önce bilim üzerine düşünmeyle ve akıl yürütmeyle olur. Akıl yürütme ise belli kurallarla yapılan bir zihinsel faaliyettir. Akıl yürütüme tümdengelim, tümevarım, hipotetik -dedüksiyon gibi aklın işleyiş yasalarına uygun davranmakla olabilir.

Bilim üretme, bilimsel düşünme yöntemini gerektirir. Bilim rastgele bir etkinlik değildir; düşünmenin ve akıl yürütmenin yöntemi ve yasaları vardır ancak bunlara uyulduğu takdirde bilim üretilebilir. Bilimle retoriğin veya sözde bilimin farkı bilimsel yasalara bağlı kalmaktır. Bilimsel yasalara, yöntemlere, kural ve ilkelere bağlı kalınması durumunda bilimsel bilgi üretilebilir.

Bilim bir üretim etkinliğidir. Bu aklın ve araştırmaların sonucunda elde edilen bir üretimdir. Aklın işleyiş yasalarına bağlı kalmak bilim üretmenin gerek şartıdır ancak tek şartı değildir. Bilim üretmek için aynı zamanda araştırma yapmak, yani bilime malzeme (veri) toplamak gerekir. Bunun için araştırmalar yapılır. Bilim hangi alanda, hangi konuda ve hangi amaçla yapılıyor ise bilimsel araştırma da ona göre yapılır, yani araştırma konusuna ve amacına uygun araştırma türü seçilir.

Bilimsel araştırma ya da kısaca araştırma, problemlere güvenilir çözümler aramak amacı ile planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir. Araştırma temelde, bir arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir yapma, karanlığa ışık tutma, kısaca bir aydınlanma sürecidir. Mevcut durumdan özlenen duruma geçebilmek için gerekli kararları almada zorunlu olan verileri toplayıp değerlendirmektir. Mevcut bilgileri öğrenmeye çalışmak ile bilindiği sanılan pek çok şeyin eksik ya da yanlış olabilme olasılığı, böyle bir yeniden aramayı zorunlu kılmaktadır.

Amaçları yönünden araştırmalar temel ve uygulamalı olarak ikiye ayrılır. Araştırmalar yürütüldükleri ortam yönünden yine laboratuvar ve doğal çevre araştırması olmak üzere ikiye ayrılır. Kullandıkları yöntemler açısından da araştırmaları deneysel, tanıtıcı, istatistiksel ve alan araştırmaları biçiminde sınıflandırabiliriz. Araştırma sürecinde araştırmacı, tahmin ya da sorularla başlar. Sürecin sonunda bilimsel bilgi çıkar.

Bilim, evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yöntemle elde edilen doğrulanabilir bilgilerdir. Bilim, olgular (gerçekler) hakkında bilimsel yöntemlerle elde edilmiş doğrulanabilir amaçlı bilgiler bütünüdür. Bilimsel düşünme belli bir anlayışı gerektirir. Bu anlayış her şeyden önce gerçeğe dönüktür, olaylara saygılıdır. Yargılarında tutarlı ve ihtiyatlı olmasını bilir. Olgulara ve doğrulara dayanmayan ulu orta genellemelerden kaçınır. Akla ya da ortak duyuya ne kadar yakın görülürse görünsün hiçbir konuda ön yargılara bağlı kalmaz.

Bilimsel faaliyet, bilinmeyenlerin açıklanmasına yönelik sonuçlar çıkartılmasına dayanır. Geçerli ve güvenilir bilgiye hangi teorik bakış açısıyla ulaşılacağını, olgu ve olayların nasıl ele alınacağını, gözlem, deney ve test yoluyla elde edilen verilerin ne şekilde analiz edileceğini ve yorumlanacağını belirleyen bilimsel kuralların tümüne yöntem denir. Yöntem, bilimsel bilgi elde edilmesi sürecinde, araştırmacılara araştırmanın nasıl yapılması gerektiğini sistematik olarak sunan bir yol haritasıdır. Sosyal bilimlerde bilimsel yöntemin olgusallık, uygun tekniğin seçimi, nesnellik, teorik bakış açısı ve etik ilkeler olmak beş ilkesi vardır.