Sivil Toplum Örgütü Olarak Dernekler ve Meslek Birlikleri
Tanım ve Kapsam
Sivil toplum denildiğinde akla ilk gelen örgütlenme biçimi dernektir . Dernek terimi bugünkü kullanımında, batıda gelişmiş sivil toplum biçimi olan birlik, cemiyet veya kulüp anlamına gelmektedir .Dernekler, kazanç paylaşma amacı gütmeyen kişi toplulukları olarak daha çok sanayileşmenin ve kentleşmenin yabancılaştırdığı ve yalnızlaştırdığı halkın oluşturduğu örgütlerdir .Dernekler ayrıca benzer görüşleri paylaşan insanların bir araya gelerek kendi varlığını sürdürmek ve ortak amacı gerçekleştirmek için oluşturdukları örgütlenme biçimleridir .Dernekler, kültür, yardım ve dayanışma örgütleridir .
Anayasal Temel
1982 Anayasası. Hukuk mevzuatımızda “Sivil Toplum Kuruluşu” şeklinde bir hukuki statü yoktur. Türkiye'de Sivil Toplum Kuruluşlarını işlevsel ve niteliksel olarak karşılayabilen iki yasa çerçevesi bulunmaktadır. Bunlar Dernekler Kanunu ve Vakıflar Kanunu’dur. 1982 Anayasası dernek -vakıf kurma özgürlüğü ile ilgili düzenlemeler içerirken aynı zamanda temel kanun niteliğindeki Türk Medeni Kanunu da dernek ve vakıflarla ilgili düzenlemeler içermektedir. 1982 Anayasası'nın en son 2001 yılında değiştirilen “dernek kurma hürriyeti” başlıklı 33. maddesinde derneklerle ilgili temel hükümler yer almaktadır.
Uluslararası Belgeler
Türkiye’de örgütlenme ve dernekleşmeye temel teşkil eden üç uluslararası belgeden söz edebiliriz. Bu belgeler, İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme’dir.
Dernekler Kanunu
04.11.2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu. Türkiye’de sivil toplum örgütleriyle ilgili bugün yürürlükte olan temel yasal düzenleme, 5253 sayılı Dernekler Kanunu’dur.
Kanunun 1. maddesinde amacı; dernekler, dernek şube veya temsilcilikleri, federasyonlar, konfederasyonlar ve yabancı dernekler ile merkezleri yurt dışında bulunan dernek ve vakıf dışındaki kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’deki şube veya temsilciliklerinin yasak ve izne tâbi faaliyetlerini, yükümlülüklerini, denetimlerini ve uygulanacak cezalar ile derneklere ilişkin diğer hususları düzenlemek olarak hükme bağlanmıştır.
Medeni Kanun
Türk Medeni Kanunu da Türkiye’de sivil toplum örgütleriyle ilgili önemli yasal düzenlemeler içermektedir. 2001 yılında yürürlüğe giren 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda derneklerin tanımına, dernek kurma hakkına ve dernek tüzüklerine ilişkin hükümler bulunmaktadır.
Kanunun 56. maddesinde dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları olarak tanımlanmaktadır.
Dernek Türleri
- Yalın (Basit) Dernekler -Dernek Üst Kuruluşları,
- Alelade Dernekler -Kamuya Yararlı Dernekler,
- Ticari İşletme İşleten Dernekler -Ticari İşletme işletmeyen Dernekler
Yardım Toplama Kanunu
Dernekler Kanunu ve Türk Medeni Kanunu’na ilave olarak Türkiye’de derneklerle ilgili önemli bir diğer yasal düzenleme Yardım Toplama Kanunu’dur. Önceden belirttiğimiz gibi dernekler belirli kurumlardan yardım alma ve bu kurumlara yardım yapma hakkına sahip bulunmaktadır.
1983’te yürürlüğe giren 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu’nun amacı, yardım toplamaya yetkili kişi ve kuruluşları ve bunların hangi amaçla yardım toplayabileceklerini belirlemek, yardımın toplanmasına, kullanılmasına ve denetlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Meslek Birlikleri
Türkiye'de meslek birlikleri oda ve dernek olarak örgütlenmişlerdir. Bu iki sivil toplum kuruluş türü arasında kuruluşların sahip oldukları yetki ve sorumluluklar, devletle olan ilişkileri, üyelik koşulları ve gelir kaynakları açısından farklıklar vardır. Odalar kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarıdır. Bir kamu tüzel kişisi olan odaların bazı kamu görevleri ve kamu hukukundan doğan hakları vardır. Odalar ilgili alanda devletin yerine getireceği bazı görevlere eş düşen yetkileri kullanır. Yasa ile kurulurlar, ilgili meslek alanında kamu yararını korumak amacıyla gerekli düzenleme ve denetimleri yapmayı üstlenirler.