Halka Açık Olmayan Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı
Anonim Şirketlerde Kâr Dağıtımı ve Muhasebeleştirilmesi
Anonim şirketlerde kâr dağıtımı ile ilgili hesaplamalar ve alınan kararlar aşağıda sayılan bir dizi mevzuata dayanmaktadır. Bunlar;
- Türk Ticaret Kanunu
- Gelir Vergisi Kanunu
- Kurumlar Vergisi Kanunu
- Sermaye Piyasası Kanunu
- Damga Vergisi Kanunu
- Şirket Ana Sözleşmesi
Bunların yanında; Bakanlar Kurulu kararları, Şirket Genel Kurulu kararları sayılabilir.
Dönem kârının dağıtım hesaplamaları yapıldıktan sonra, Tekdüzen Hesap Planı’na göre,
Dönem içinde üçer aylık dönemler sonunda geçici vergi için
Dönem sonunda,
Gelecek dönem başlarında ve beyanname verme döneminde de olmak üzere, farklı tarihlerde muhasebe kayıtlarının yapılması gerekmektedir. Muhasebe kayıtları kolay olmakla beraber, dayandığı rakamları hesaplamak, yukarıda bahsedilen ve oldukça sık değiştirilen mevzuata uymayı gerekli kılmaktadır.
Bir anonim şirketin dönem kârından üç temel rakamın bulunması muhasebe kayıtları için önemlidir. Bunlar kısaca;
- Ödenecek vergiler,
- Ayrılacak yedekler,
- Ortaklara dağıtılacak kâr paylarıdır.
Daha sonra yeni dönemde Nisan ayı içerisinde dönem net kârı da aşağıdaki gibi üç kısma bölünür.
Yürürlükte olan en son mevzuata göre sermaye şirketleri cari yıla ait kazançtan üç ayda bir geçici vergi ödemek zorundadırlar. Daha sonraki sayfalarda bu konularda ayrıntılı bilgi verilecek ve hesaplamalar anlatılacaktır.
Vergilerin Hesaplanması
Kurumlar Vergisi
Anonim şirketler diğer sermaye şirketleri gibi bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kurum kazançları üzerinden Kurumlar Vergisi’ne tabidirler. Kurumlar Vergisi mükellefleri, cari vergilendirme döneminin Kurumlar Vergisine mahsup edilmek üzere üçer aylık kazançları üzerinden % 20 geçici Kurumlar Vergisi’ne tabi tutulmaktadır. Kitapta hazırlanmış olan bütün problemler % 20 vergi oranına göre çözülmüştür. Geçici olarak % 22’ye yükseltilmiş olan kurumlar vergisi oranının daha sonraki yıllarda tekrar değişmesi ihtimali vardır. Bu bakımdan sadece bir örnek problemde hem % 20 hem de % 22 oranlı KVK kullanılacak, karşılaştırma yapılması sağlanacaktır.
Gelir Vergisi
Anonim şirketlerin Kurumlar Vergisi’ne tabi tutulmaları yanında, ortaklarına (hisse senedi sahiplerine) dağıtacağı kâr payları, menkul sermaye iradı sayıldığı için Gelir Vergisi kesintisine de tabi tutulurlar. Son yapılan değişiklikler sonucu; dönem sonunda yapılacak muhasebe kayıtlarında eğer kâr edilmiş ise, “vergi ve diğer yasal yükümlülükler karşılığı” hesabına “Kurumlar Vergisi tutarı” ve dönem net kârı tutarları yazılacaktır. Gelir Vergisi için muhasebe kayıtları, eğer kâr dağıtımı söz konusu olursa Nisan ayı sonuna kadar yapılacaktır.
Yedekler
Anonim şirketler Türk Ticaret Kanunu’na göre yedek ayırmak zorundadır (TTK m. 519). Yedekler, ileride doğması muhtemel zararları karşılaması için kârdan ayrılan tutarlardır. Bilançonun pasifinde öz kaynaklar arasında gösterilirler. Anonim şirketlerin ayıracağı yedeklerin nasıl hesaplanacağı TTK'da belirtilmiştir.
Buna göre, her yıl dönem kârının % 5'inin ödenmiş sermayenin % 20'sini buluncaya kadar ayrılması zorunlu olan yedek akçeye 1. tertip yedek akçe adı verilmektedir. Yasal yedek olan 1. tertip yedek akçe yanında yine yasal olan ek bir yedek akçe de ayrılmalıdır. Kanunun 466. maddesinin 2. fıkrasının 3 numaralı bendi gereği pay sahipleriyle kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmış olan kısmın % 10'u olarak hesaplanan yedeğe ikinci tertip yedek akçe denmektedir.
Bu yedeklerin dışında isteğe bağlı olarak ayrılan yedekler de vardır. Bunlar genel kurul kararıyla ve/veya ana sözleşme gereği kâr edilen yıllarda ayrılabilir.
Dağıtılacak kârlar
Anonim şirket ortaklarına dağıtılacak kâr payları Türk Ticaret Kanunu (m. 507– 513.) maddelerinde düzenlenmiştir. Ayrıca şirket ana sözleşmesi ve/veya genel kurul kararlarıyla da belirlenir. Ticaret Kanunu pay sahiplerine kâr payı ayrılmasını zorunlu kılan hükümler de taşımaktadır. 519. maddeye göre birinci tertip yedek akçe ayrıldıktan sonra, ortaklara, ödenmiş sermaye üzerinden % 5 birinci temettü ayrılmalıdır. Bu hükmün ana sözleşmelerde yer alması da istenmektedir. Birinci temettünün hesaplanmasında oranlar, şirketin halka açık olup olmamasına göre değişiklik göstermektedir.
Kâr Dağıtım Tablosu
Tekdüzen hesap planı uygulaması gereği hazırlanacak kâr dağıtım tablosunda yukarıda açıklanmaya çalışılan hesaplamaların sonuçları özet halinde yer alır. Bu tablonun kesin olarak hazırlanması doğal olarak şirket genel kurulunun yapılmasından sonra mümkün olur. Çünkü kâr dağıtımı gibi bazı kararların genel kurulda alınması gerekebilir. Bu tablonun örnek probleme dayanılarak hazırlanmış şekilleri ileriki sayfalarda verilmiştir.
Anonim şirketlerde kâr dağıtımı ve muhasebeleştirilmesi ile ilgili olarak yukarıda verilen genel bilgiden sonra iki örnek problem ele alınarak hesaplama ve muhasebe kayıtları yönünden konu biraz daha ayrıntılı anlatılmaya çalışılacaktır.