Şirketlere Genel Bakış ve Kollektif Şirketler

Şirketler Muhasebesi

Şirketlerde; sözleşme hazırlanmasından başlayarak kuruluş işlemleri, faaliyet sonuçlarının her dönem belirlenmesi (kâr veya zararın belirlenmesi, ortaklar arasında paylaşımı), şirketlerin birleşmesi, hukuki yapılarının değişmesi, sona erdirilmesi (tasfiye) gibi olaylar şirket türüne göre ayrı özellikler gösterir. Bunların muhasebe kayıtları da genel muhasebe derslerinde fazlaca işlenemediğinden “Şirketler Muhasebesi" derslerinde ele alınır. Esasında, şirketler muhasebesi, yukarıda sayılan farklı işlemler yanında diğer günlük işlemlerin de birlikte kaydını ve izlenmesini öngörür.

Bu ünite ana hatları itibarıyla iki kısım halinde hazırlanmıştır. Şirketlerin genel olarak anlatıldığı birinci kısımda İktisadi faaliyetlerin sürdürülmesinde önemli rolleri olan şirketlerle ilgili genel bilgi verilirken şirket türlerinden de bahsedilmiştir. Serbest piyasa ekonomisinde faaliyete katılan şirketler, kurucuların istekleri ya da ihtiyaçları doğrultusunda değişik türlerde kurulmaktadır. Kitapta, türler hakkında Türk Ticaret Kanunu’ndaki (TTK) hükümlere göre bilgi verilmiştir.

• Ticaret Şirketleri
• Şahıs Şirketleri
• Kollektif şirket
• Komandit şirket
• Sermaye Şirketleri
• Anonim şirket
• Limited şirket
• Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket

TTK’da kooperatifler yeniden ticaret şirketi olarak kabul edilmiştir. Sınıflandırmada şahıs veya sermaye şirketleri arasında gösterilmemiştir.

Borçlar Kanunu’nda Adi Ortaklık şeklinde bir şirket türünden bahsedilmektedir. Adi Şirket olarak da tanımlanan bu tür hakkında kısa bilgiye ünitemizde yer verilmiştir.

Şirketlerin Genel Özellikleri

• Ticaret şirketlerinin başlıca özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
• Ticaret şirketleri kurulurken şirket sözleşmesinin yazılı olması şarttır.
• Ticaret şirketlerinin tüzel kişilikleri vardır. Yani ticaret şirketi onu oluşturan kişilerden ayrı bir varlığa sahiptir.
• Ticaret şirketleri bir ticaret unvanı almak zorundadırlar.
• Ticaret şirketleri iflasa tabidirler.
• Ticaret şirketleri, Ticaret Sicili' ne kaydolmak zorundadırlar.
• Ticaret şirketleri, ticari defter tutmalıdırlar.

Şahıs Şirketlerinin Özellikleri

Birbirine güvenen, birbirlerini yakından tanıyan kişiler; bir ticari işletme kurmaya karar verdiklerinde genellikle şahıs şirketi kurarlar. Böyle bir şirket, ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olmakla beraber, gücünü ve ticari itibarını, kurucusu olan kişilerden sağlar. Şahıs şirketleri kollektif ve komandit olmak üzere iki sınıfa ayrılır.

Sermaye Şirketlerinin Özellikleri

Büyük sermaye gerektiren işlere girişilmek istendiğinde hem kişilerin sorumluluklarını sınırlamak hem de başka kişilerin işe girmelerini sağlayarak daha büyük sermaye toplamak gerekebilir. İşte bu durumda sermaye şirketleri kurma yoluna gidilir. Bu tür şirketlerin kurulmak istenmesinin bir başka nedeni de insan ömrüne bağlı olmadan, kurulan işletmenin uzun yıllar devam etmesini sağlamaktır.

Kollektif Şirketler

Ülkemizde 1980’li yıllardan sonra sayıları çok azalan kollektif şirketlerin günümüzde yeni kuruluş sayıları da çok azalmıştır. TTK madde 211’e göre “Kollektif şirket ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla, gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirinin sorumluluğu şirket alacaklılarına karşı sınırlanmamış olan şirkettir.”

Bu tanıma göre kollektif şirket;

• Ancak bir ticari işletmeyi çalıştırmak amacıyla kurulabilir.
• Kollektif şirket, bir ticaret unvanına sahip olmalıdır. Ticaret unvanı, bütün ortakların veya ortaklardan hiç olmazsa birinin adı ve soyadıyla şirketi ve türünü gösterecek bir ifade taşır (TTK m.42).
• Kollektif şirket sadece gerçek kişiler arasında kurulabilir. Kurucu ortak sayısı bir olabilir.
• Kollektif şirket ortakları, şirket alacaklılarına karşı zincirleme ve sınırsız sorumludurlar.
• Kollektif şirket sözleşmesi yazılı şekle tabidir; ayrıca, sözleşmedeki imzaların noterce onaylanması şarttır. (TTK. m. 212)
• Kollektif şirket sözleşmesine aşağıdaki kayıtların yazılması zorunludur: (TTK. m. 213)
• Ortakların ad ve soyadlarıyla yerleşim yerleri ve vatandaşlıkları
• Şirketin kollektif olduğu
• Şirketin ticaret unvanı ve merkezi
• Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir şekilde şirketin işletme konusu
• Her ortağın sermaye olarak koymayı taahhüt ettiği para miktarı; para niteliğinde olmayan sermayenin değeri ve bu değerin ne suretle biçilmiş olduğu; sermaye olarak kişisel emek konulmuşsa bu emeğin niteliği, kapsamı ve değeri
• Şirketi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadları, bunların yalnız başına mı, yoksa birlikte mi imza koymaya yetkili oldukları
• Ortaklar, emredici hükümlere aykırı olmamak şartıyla, şirket sözleşmesine diledikleri kayıtları koyabilirler. (TTK. m. 213)

Kuruluş İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Türk Ticaret Kanunu'nun 66. maddesi ve Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre kollektif şirketler bilanço esasına göre defter tutmak zorundadırlar. Defter tutma zorunluluğu açısından mükellefiyet, şirketin tescil ve ilanından sonra başlar.

Şirketin kuruluş işlemleri ile normal faaliyetlerine ilişkin işlemler şu defterlerde izlenir.

• Yevmiye Defteri
• Büyük Defter
• Envanter Defteri

Kollektif şirketlerin kuruluşlarıyla ilgili durumlar, genel olarak iki aşamada kayda alınır. Bunlar;

• Ortakların sermaye taahhütleri ile ilgili kayıtlar,
• Ortakların taahhütlerini yerine getirmeleri ile ilgili kayıtlardır

Ünitemizde yer alan muhasebe kayıtları Tekdüzen Hesap Sistemini öngördüğü hesaplar kullanılarak gösterilmiştir. Muhasebe kayıtları düzenlenirken Yevmiye defterindeki kayıtlar için öngörülen şekil ve yazım kurallarına uyulmaya çalışılmıştır. Günümüzde bilgisayar ile kayıt yapılırken doğrudan yevmiye maddesi yazılmamaktadır. Ancak çıktı alınırken yevmiye maddesi şekli çeşitli programlarda farklı gözükse de esası aynıdır. Konu ile ilgili uygulamaya dönük bilgiler sayfa kenarlarında da verilmiştir.

Büyük defter kayıtları sade şekliyle verilmiştir. Kuruluş bilançosu örnekleri incelendiğinde hesap kodlarının yer aldığı fark edilecektir. Bu kodların yazılması öğrenci arkadaşlara bilgileri hatırlatma amacı taşımaktadır.

Uygulamada kullanılan bilanço düzenleme ve hesap sınıfları, hesap grupları ve hesap adlarının sınıflandırılması daha farklıdır. Bilançoların özet veya ayrıntılı hazırlanma seçenekleri vardır. Bilanço şekilleri ve diğer temel finansal tablolar ile ilgili olarak Tezdüzen Hesap Sistemi ve Çözümlü Muhasebe Problemleri (Kishalı 2016) kitabına bakılabilir.