Sermaye Piyasası

Bir önceki ünitede anlatılan para piyasasından farklı olarak; sermaye piyasası; orta, uzun veya sonsuz vadeli fonların arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Finansal sistemin işleyişinde, para ve sermaye piyasası arasındaki ilişkiler ve etkileşim son derece önemlidir. Sermaye Piyasası Kanunu’nda sermaye piyasası araçları; menkul kıymetler, diğer sermaye piyasası araçları ve türev araçlardır Hisse senedi ve tahvil, en çok kullanılan sermaye piyasası araçlarıdır. Sermaye piyasası faaliyetleri, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda belirtilmiştir.

Bu ünitede, para ve sermaye piyasası arasındaki ilişkilerden bahsedilerek; sermaye piyasasının sınıflandırılması anlatılmış, sermaye piyasası araçlarının neler olduğu ve sermaye piyasası kurumları hakkında bilgiler verilmiştir.

Sermaye Piyasası; orta, uzun veya sonsuz vadeli fonların arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Hisse senedi, tahvil ve benzeri pazarlanabilir menkul kıymetlerin alınıp satıldığı örgütlenmiş ve uzmanlaşmış finansal piyasalardır.

Sermaye piyasasının bir ülke için önemi, tasarrufların menkul kıymetler aracılığı ile işletmelere ve ekonomiye aktarılmasını sağlamasıdır. Sermaye piyasası, sermayenin tabana yayılmasını sağlayarak, bir başka ifadeyle geniş halk topluluklarının küçük tasarruflarını bir araya getirerek, hızlı bir kalkınma sağlamak amacıyla gerekli sermaye birikimini oluşturmayı hedefler.

Finansal piyasalara bilgi ve likidite sağlayarak, organize olmuş borsalarda fiyat oluşum mekanizmasının etkin ve etkili bir şekilde işlemesine de katkıda bulunmaktadır.

Alıcı ve satıcıyı belli bir fiziksel alanda buluşturan ve finansal işlemlerin gerçekleşmesi için belli kural ve düzenlemeler içeren sermaye piyasaları, örgütlenmiş sermaye piyasası olarak tanımlanır. Bu piyasaların fiziksel alt yapısı, mevzuatı ve kuralları vardır. Organize piyasalara en iyi örnek olarak menkul kıymet borsaları verilebilir. Bu piyasanın en önemli fonksiyonu, menkul kıymetlerin alım satımı için sürekli bir pazar oluşturmasıdır. Alım satım işlemi, aracılar aracılığıyla ve açık artırma ile yapılır. Türkiye’de organize olmuş piyasaya örnek olarak, T.C. Merkez Bankası Piyasaları (Açık Piyasa İşlemleri, Para Piyasası, Döviz Piyasası), Borsa İstanbul (BİST) Piyasaları, Takasbank Piyasaları, Bankalar arası TL Piyasası, Bankalar arası Repo Piyasası verilebilir. BİST’de işlemler Sermaye Piyasası Kanunu ve Kurul tebliğlerinde öngörülen düzenleme, mevzuat ve ilgili borsa tarafından hazırlanan yönetmelikler ile gerçekleştirilir.

Örgütlenmemiş sermaye piyasaları ise, belirli bir kanuna ya da düzenlemeye bağlı olmayan, fiziksel bir mekânı olmayan piyasalardır.

Sermaye piyasaları konusunda yapılan diğer bir sınıflama da menkul değerlerin ihraç durumuna göre yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırma, birincil ve ikincil sermaye piyasaları şeklinde yapılmaktadır. Birincil sermaye piyasası, menkul kıymetlerin ilk kez alınıp satıldığı piyasalardır. Bu piyasada, menkul kıymet ihraç edenler ve tasarruf sahipleri yer alır. Menkul kıymetler, ilk defa bu piyasalarda işlem görürler ve ikincil, üçüncül piyasalara transfer edilirler. Birincil piyasada uzun vadeli fonların tasarruf sahiplerinden firmalara aktarımı söz konusudur.

Ekonomideki tasarrufların firmaların ve devletin finansmanı amacıyla dağıtımın yapıldığı bir yer olarak kabul edilen birincil piyasaların en önemli fonksiyonu; menkul kıymetlerin satışı sonucunda ihraççı kuruluşların bünyelerine taze para olarak yeni sermaye girişi sağlamalarıdır.