Para Piyasaları Atatürk Üniversitesi
Kısa vadeli yani vadesi en çok bir yıl olan fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalara para piyasaları denir.
Para piyasaları şirketlerin, devletin ve bireylerin kısa vadeli borç aldıkları veya kısa vadeli borç verdikleri piyasalardır.
Para piyasalarının ekonomilerdeki en önemli fonksiyonu, ekonomik birimlerin nakit pozisyonlarını zaman ve miktar yönünden ayarlamalarına katkı sağlamasıdır.
Para piyasalarında fonlar hazine bonosu, repo gibi yatırım ve finansman araçları vasıtasıyla el değiştirmektedir.
Para piyasalarında işlem gören finansal araçlar para piyasaları araçları olarak adlandırılır. Para piyasası araçlarının riskleri, getirileri ve faiz oranları sermaye piyasası araçlarına göre daha düşüktür. Başlıca para piyasası araçları;
Hazine bonoları; devletin kısa vadeli fon ihtiyacını karşılamak için döviz ve ya yerel para cinsinden çıkardığı iç borçlanma senetleridir.
Finansman bonoları; işletmelerin kısa vadeli fon ihtiyaçlarını karşılamak için çıkardıkları teminatsız borçlanma senetleridir.
Repo ve ters repo; repo, bono ve tahvil gibi sabit getirili bir menkul kıymetin, belirli bir süre sonunda önceden tespit edilmiş şartlarla geri alma taahhüdünde bulunarak satımıdır. Menkul kıymeti geri satmak üzere alan taraf da ters repo yapmış olur.
Ticari krediler; satıcı işletme satışa konu olan mal veya hizmetin bedelini peşin istemeyip, alıcı işletmeye vade tanırsa bu durumda alıcı işletme kısa vadeli bir ticari kredi sağlamış olur.
Ticari banka kredileri; bu krediler işletmeler için ticari kredilerden sonra ikinci derecede öneme sahip kısa vadeli fon kaynaklarıdır.
Varlığa dayalı menkul kıymetler; işletmelerin fon ihtiyaçlarını karşılamak için alacaklarını ve sabit varlıklarını karşılık göstererek çıkardıkları menkul kıymetlerdir.
Para piyasalarının en önemli kurumları; ticari bankalar, katılım bankaları, merkez bankası ve yetkili müesseselerdir.
Ticari bankalar temel para piyasası kurumu olarak çok önemli fonksiyonlara sahiptir.
Katılım bankalarının kuruluş amacı dini inanışları sebebiyle ticari bankalardan uzak duran yurt içi ve yurt dışı (Arap ülkelerindeki) sermayeyi piyasaya çekmektir.
Katılım bankalarının fon kullanımları ise çeşitli yöntemler yoluyla gerçekleşmektedir. Bu yöntemler; murabaha, mudaraba, muşaraka ve finansal kiralamadır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 11.06.1930 tarih ve 1715 sayılı Kanunla özel hukuk tüzel kişiliğine sahip ve özel sermayenin de katıldığı bir anonim ortaklık kurulmuştur.
Merkez Bankası’nın temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olarak belirlenmiştir. Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler. Banka asıl amacı olan fiyat istikrarını sağlamakla çelişmemek kaydıyla hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler.
25.04.2001 tarihli ve 4651 sayılı kanun ile T.C. Merkez Bankası Kanunu’nda değişiklik yapılarak bağımsız bir merkez bankası oluşturulmuştur.
Türk para piyasaları T.C. Merkez Bankası'nın bünyesinde olup olmamasına bağlı olarak örgütlü para piyasaları ve örgütsüz (tezgah üstü) para piyasaları olmak üzere iki kısımda incelenebilir.
Örgütlü para piyasaları;
- TCMB bankalararası para piyasası (TL interbank)
- TCMB açık piyasa işlemleri ve
- TCMB bankalararası döviz ve efektif piyasasından (döviz interbank) oluşmaktadır.
- Örgütsüz para piyasaları;
- Bankalararası para piyasası
- Bankalararası döviz ve efektif piyasası ile
- Serbest döviz piyasasından oluşmaktadır.
Para politikaları; genel ekonomi politikalarında belirlenmiş hedeflere ulaşmak için merkez bankaları tarafından para arzı ve faiz oranı gibi değişkenleri yönlendirme çabasıdır.
Para politikalarının altı temel amacı bulunmaktadır. Bunlar;
- Fiyat istikrarı
- Tam istihdam
- İktisadi büyüme
- Faiz istikrarı
- Finansal piyasalarda istikrar ve
- Ödemeler dengesidir.
Para politikasının en temel amacı, ekonomide fiyat düzeyindeki istikrarı sağlamaktır.
Fiyat istikrarı; iktisadi birimlerin yatırım, tüketim ve tasarrufa yönelik kararlarında dikkate almaya gerek duymadıkları ölçüde düşük ve sürdürülebilir bir enflasyon seviyesini ifade eder.
Merkez bankalarının ekonominin ihtiyaçları doğrultusunda kullanabileceği çeşitli para politikası araçları bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri;
Zorunlu karşılık oranları; bankalar topladıkları mevduatın hepsini kredi olarak veremezler. Toplanan mevduatın Merkez Bankası tarafından belirlenen bir oranını Merkez Bankasına yatırmaları zorunludur.
Disponibilite oranları; merkez bankaları bankaların taahhütlerine karşılık topladıkları mevduatların belirli bir oranını para veya kolay bir şekilde paraya çevrilebilen disponibıl kıymetlere yatırmalarını zorunlu tutarlar.
Açık piyasa işlemleri; merkez bankalarınca yapılan devlet tahvili ve hazine bonosu gibi devlet iç borçlanma senetlerinin alım satım işlemleri ile repo ve ters repo işlemleridir.
Reeskont oranları; bankalar ellerindeki ticari senetler ve tahviller gibi varlıkları merkez bankalarının belirlediği reeskont oranı üzerinden kırdırarak finansman temin edebilirler.
Merkez bankalarının kullandığı para politikası araçları piyasa faiz oranları, kredi hacmi ve para arzı üzerinde etkiler yapmaktadır.