Finansal Piyasaların Yapısı

Genel Olarak Finansal Piyasaların Yapısı Ve Önemi

Günümüz toplumlarında kişiler, aileler, işletmeler, çeşitli kuruluşlar ve devletten oluşan ekonomik birimler için bilindiği gibi başlıca iki tür ekonomik fonksiyon söz konusudur: İlki, çeşitli faaliyetlerde bulunarak gelir sağlamak, ikincisi ise yaşamını veya faaliyetlerini devam ettirebilmek için elde ettiği gelirleri harcamak. Harcama, zorunlu ihtiyaçları gidermek için yapılan “tüketim harcaması” olabileceği gibi bir üretim ve/veya ilave bir gelir sağlamayı amaçlayan “yatırım harcaması” şeklinde de gerçekleşebilir.

Ekonomik gelişmeye paralel olarak günümüzde bazı ekonomik birimler, tüketim harcamalarının üzerinde bir gelir elde ederlerken, bunun tam tersi olarak bazı ekonomik birimler de gelirlerinin üzerinde harcama yapmaktadırlar. Birinci gruptakiler “tasarruf sahipleri” (fon arz edenler), ikinci gruptakiler ise “yatırımcılar” (fon talep edenler) olarak ifade edilebilir. Genellikle de bu iki fonksiyon farklı ekonomik birimler tarafından yerine getirilmektedir.

İhtiyaç duyulan fonların büyük miktarlarda olması, yatırımcıların doğrudan doğruya tasarruf sahiplerinden fon temin etmesini zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla fon talep edenlerle (yatırımcılar), fon arz edenler (tasarruf sahipleri) arasında fon transferinin en kısa, en düşük maliyetle ve en güvenilir biçimde gerçekleşmesini sağlayacak sistem ve mekanizmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaçtan hareketle oluşan, yatırımcıları, tasarruf sahiplerini ve bunlar arasındaki fon transferini sağlayan kurumları ve araçları ve tüm bu sayılanlarla ilgili düzenleme ve kuralları içine alan mekanizmalara “finansal piyasalar” veya “finansal sistem” adı verilmektedir.

Finansal Piyasalar ve Unsurları

Finansal Varlıklar

Tasarruf sahipleri ellerindeki fonları yatırımcılara aktarırken, fonları talep edip kullanan yatırımcılardan bu transferin göstergesi olan bir belge almaktadırlar. Fonları kullananın gerçek varlıkları üzerinde alacak, hak veya sahipliği gösteren bu belgelere “finansal varlık” denilmektedir. Finansal varlıklar yatırımcılar tarafından düzenlenmekte ve fonların kullanımı karşılığında tasarruf sahiplerine satılmaktadır. Finansal varlıklar tasarruf sahiplerine fiziki bir fayda sağlamazlar ancak, gelecekte oluşması beklenen gelirler için satın alınırlar.

Finansal piyasalarda iki tür finansal varlık işlem görmektedir. İlki, fonu kullanacak olan yatırımcının ihraç ettiği ve tasarruf sahiplerine satarak fon sağladığı “dolaysız finansal araçlar”, ikincisi ise, aracı finansal kurum tarafından fon toplamak amacıyla çıkarılan “dolaylı finansal araçlar” dır. Fonları bizzat kullanacak şirketlerin çıkardıkları hisse senedi ve tahvil gibi araçlar dolaysız, bankaların çıkardıkları mevduat sertifikaları ile sigorta şirketlerinin çıkardıkları sigorta poliçeleri gibi araçlar ise, dolaylı finansal araçlara örnek olarak gösterilebilir.

Finansal Kurumlar

Finansal piyasalarda fon arzı ile fon talebini karşılaştırarak fon akımını gerçekleştirmek amacıyla kurulan ve faaliyet gösteren kuruluşlara “finansal kurumlar” denir. Finansal piyasalarda tam rekabet koşulları sağlanamadığı ya da başka bir ifade ile tasarruf sahipleri ve yatırımcılar, ihtiyaç duydukları bilgileri tam anlamıyla ve istedikleri anda elde edemedikleri için sayılan bu ve benzeri aksaklıkları gidermek ve buradan kaynaklanan sorunları çözmek amacıyla finansal kurumlar aracılık hizmetlerini gerçekleştirmektedirler.

Finansal Piyasa Türleri

Finansal piyasalarla ilgili olarak yapılan en kabul görmüş ayırım, finansal işlemlere konu olan fonların ve finansal varlıkların vadelerine göre yapılan ayrımdır. Bu ayrıma göre finansal piyasalar, para ve sermaye piyasaları olarak ikiye ayrılır.

Para Piyasaları

Bu piyasalar, genellikle vadesi 1 yıldan az olan ve kısa vadeli olarak nitelendirilen fonlar ile finansal varlıkların el değiştirdiği piyasalardır. Para piyasalarında işlem gören finansal varlıkların vadesi kısa olduğundan likiditesi yüksektir, bu da finansal varlıkların riskinin ve veriminin düşük olması anlamına gelmektedir.

Sermaye Piyasaları

Sermaye piyasaları, bir yıldan uzun vadeli ve sürekli fon ve finansal araçların el değiştirdiği piyasalar şeklinde tanımlanır. Yeni işletmeler kurulması ile mevcut işletmelerin genişleme ve yenileme yatırımları yapmaları sırasında ihtiyaç duyulan fonlar, sermaye piyasalarından sağlanır.

Finansal Piyasaların Ekonomi İçindeki Yeri

Finansal piyasalar, bir ekonomide tasarrufları artırmak, büyük çaplı yatırımların gerçekleştirilmesini ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamak, likidite oluşturmak, riski dağıtmak ve mülkiyeti tabana yaymak gibi genel fonksiyonları yerine getirmektedir. Ayrıca, finansal piyasaların temel fonksiyonu, tasarruflarla yatırımları birbirine bağlayarak, fonların en kısa yoldan ve en verimli yatırımlara aktarılmasını ve dolayısıyla refahın artmasını sağlamaktır. Günümüzde, yapılacak yatırım ve üretim faaliyetleri büyük fonlara ihtiyaç göstermektedir. Yatırımcılar bu fonları sadece kendi imkânlarıyla gerçekleştiremeyince dışarıdan fon sağlama yoluna gitmektedirler. İhtiyaç duyulan fonların tek kaynağı ise bilindiği gibi tasarruflardır. Bu bakımdan, finansal piyasalardan bahsedebilmek için öncelikle, bir ekonomi içinde tasarrufların oluşması ve daha sonra da bu fonları üretime dönüştürecek yatırımlar yapmaya istekli yatırımcıların bulunması gerekmektedir. Görüldüğü gibi tasarruf ve yatırım arasında çok sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Tasarruf -yatırım ilişkisini incelemek, finansal piyasaların yapısı ve işleyişi hakkında fikir sahibi olmayı kolaylaştıracaktır.