Suriye Selçukluları

Dandanakan Savaşı'ndan sonra Selçuklular batıya yöneldi. Selçuklu emîrlerinden Hanoğlu Harun, Bekçioğlu Afşin, Sunduk, Kurlu, Atsız ve Şöklü gibi emîrler Suriye ve Filistin'de fetihlerde bulundular. Kurlu Bey, 1070 yılında Remle ve çevresinde bir Türkmen beyliği kurdu.

1071 yılında ise Atsız, Fatımilerin Suriye ve Filistin hâkimiyetine son verip Kudüs'ü ele geçirdi. O, Trablusşam, Sur ve Dımaşk'ı alıp Dımaşk'ı başkent yaptı ve Yafa ile Askalan hariç tüm Suriye'ye hâkim oldu. Fatımileri yok etmek için Mısır'a yürüse de Ocak 1077'de yapılan savaşı kaybedip Dımaşk'a çekildi. Fatımilerin Dımaşk'ı kuşatması ve Atsız'ın Tutuş'tan yardım istemesi üzerine şehre gelen Tutuş, 1079'da Atsız'ı öldürdü ve Suriye Selçuklu Devleti'ni kurdu.

Tutuş, Musul hakiminin Dımaşk'a saldırısı üzerine 1083'de onu mağlup etti. Türkiye Selçuklu sultanı Süleymanşah 1084 yılında Antakya'yı ele geçirdi ve Antakya'ya yürüyen Musul hakimi Müslim'i 1085'de Kurzahil Savaşı'nda mağlup etti. Süleymanşah'ın Halep'i kuşatması ve Halep halkının Tutuş'u şehre davet etmeleri üzerine bölgeye yönelen Tutuş, 4 Haziran 1086'da Süleymanşah'ı mağlup etti ve Süleymanşah bu savaşta öldü. Halep'i kuşatıp iç kaleyi alamayan Tutuş, Melikşah'ın gelişiyle kuşatmayı kaldırdı. Şehre gelen Melikşah ise burayı doğrudan merkeze bağladı.

Suriye ve Filistin sahil kentlerinin büyük kısmına hakim olan Tutuş, Fatımilerin Sayda, Beyrut, Akka ve Sur'u ele geçirmelerine mani olamadı. 1091'de bu bölgeleri geri alma teşebbüsü başarısız oldu.

Melikşah'ın vefatıyla Büyük Selçuklu tahtını ele geçirmek isteyen Tutuş kendisini sultan ilan edip 1093'de Kuzey Suriye'yi aldı. İsfahan'a yönelen Tutuş kendisini durdurmak için Rey'e gelen yeğeni Berkyaruk ile savaşı göze alamayıp Dımaşk'a döndü. Halep ve Urfa valilerini ortadan kaldırıp Harran, Urfa, el -Cezire, Diyarbakır, Ahlat ve Hemedan'a hakim oldu.

Tutuş'un öncü birliklerinin baskınına uğrayan ve yenilen Berkyaruk İsfahan'a geldi ve Melik Mahmud'un taraftarlarınca hapsedildi. Ancak Mahmud'un Kasım 1094'te vefatı üzerine hapisten çıkarılarak tahta oturtuldu.

Rey'i alan Tutuş ile onun üzerine harekete geçen Berkyaruk'un orduları 26 Şubat 1095'de karşı karşıya geldi. Savaşı kaybeden Tutuş da bu savaşta öldürüldü. Büyük Selçuklu tahtına Berkyaruk geçerken yaşanan taht kavgalarından ötürü Suriye Selçukluları Halep ve Dımaşk olarak ikiye bölündü.

Tutuş'tan sonra Halep'de tahta çıkan Rıdvan, Dımaşk'da yeni devlet kuran kardeşi Dukak'ı Dımaşk'ta kuşatsa da başarılı olamadı. Öte yandan Fatımiler de 1096 yılında Kudüs'ü ele geçirdiler. 1096- 1097 yılında ikinci kez Dımaşk'ı kuşatıp alamayan Rıdvan, misilleme olarak kendisine ait topraklara saldıran kardeşi Dukak'ı Mart 1097'de yapılan Kınnesrîn Savaşı'nda mağlup etti ve yapılan antlaşmayla kardeşini kendisine tabi yaptı.

Fatimilerin desteğini almak için Şii hutbesi okutup Fatımilere tabi olan Rıdvan, tepkiler üzerine dört hafta sonra Sünni hutbesi okuttu.

Rıdvan'ın Haçlılara karşı Antakya savunmasına gönderdiği kuvvetler şehre varmadan mağlup oldu. Halep'i tehdit eden Haçlılarla Kella'da yaptığı savaşı da kaybetti. Müslüman emîrlerle Haçlılara karşı yaptığı ittifak sonuç vermeyince 1106 yılında Şiiler ve Batinilerle ittifak kurup Efamiye Kalesi'ni Haçlılardan aldı. Muhammed Tapar'ın uyarısıyla Halep Batınilerini kovdu.

Rıdvan ve Musul valisi Çavlı 13 Temmuz 1107'de Türkiye Selçuklu sultanı I. Kılıç Arslan'ı mağlup ettiler. Ancak Çavlı'nın Halep Selçuklularına bağlı Balis'i alması üzerine her iki orduda da Haçlılar olduğu halde yapılan Tell Başir Savaşı'nda Rıdvan galip geldi.

Haçlı tehdidine karşı Rıdvan'ın yardım talebiyle Muhammed Tapar'ın gönderdiği Mevdud'un bölgeye gelince Rıdvan'ı yalnız bırakması üzerine Rıdvan bu defa Halep'e çağırdığı Tuğtegin ile 1112 yılında tabiiyyet antlaşması imzaladı. Ancak 1113 yılında Rıdvan'ın Haçlılarla yapılan Taberiyye Savaşı'na katılmaması üzerine Tuğtegin bu antlaşmayı yok saydı. Rıdvan ise aynı yılın Aralık ayında öldü.

1113 yılında Halep Selçuklu tahtına çıkan Alparslan kardeşlerini öldürttü. Bu dönemde devlet yönetimi Lü'lü'nün elindeydi. Alparslan Halep ve çevresindeki Batınileri ortadan kaldırdı.

Haçlılarla etkin mücadele ve devlet düzenini yeniden düzenlemek maksadıyla Tuğtegin'i Halep'e davet eden Alparslan, onunla ilgilenmeyip bazı devlet adamlarını öldürtünce Tuğtegin Dımaşk'a döndü. Güçlü bir konumda olan Lü'lü ise Eylül -Ekim 1114 tarihinde Alparslan'ı öldürtüp yerine onun kardeşi Sultanşah'ı tahta çıkarttı.

Sultanşah zamanında da devlet yönetimi Lü'lü'nün elindeydi. Lü'lü, Haçlılara karşı yardım istediği Muhammed Tapar'ın gönderdiği Porsuk komutasındaki orduya Halep'i teslim etmeyip Mardin Artuklu emîri İlgazi ve Dımaşk hakimi Tuğtegin'den yardım istedi. Bu emîrlerin şehri savunması üzerine Porsuk, Dımaşk'a bağlı Hama'yı ele geçirdi. Haçlı desteğiyle İlgazi ve Tuğtegin, Büyük Selçuklu ordusuyla karşı karşıya gelse de savaş olmadı.

İki yıl Halep idaresini üstlenen Lü'lü, Halep'ten Caber Kalesi'ne kaçarken yolda yakalanıp öldürüldü.

1117'de Rıdvan'ın emîrlerinden Şemsülmülk Yaruktaş Halep idaresini üstlense de şehir ileri gelenlerinini davetiyle şehre gelen İlgazi, Sultanşah ve kız kardeşlerini hapsedip Halep Selçuklularına son verdi.

Kardeşi Rıdvan'ın yanından kaçan Dukak, Dımaşk'da Dımaşk Selçuklu Devleti'ni kurdu. İlk zamanlarında kardeşi Rıdvan'ın saldırılarına maruz kalan Dukak, Haçlılara karşı Antakya hâkiminin yardımına koştu ve Ocak 1098'de bir Haçlı birliğini mağlup etti. Antakya'yı kuşatan Haçlıların üzerine giden Büyük Selçuklu ordusuna katılan Dukak, alınan yenilgiyle Dımaşk'a döndü.

Dukak, Diyarbakır ve etrafını hâkimiyeti altına aldı. 1100 yılında Haçlılar Dımaşk yakınlarındaki Sevad'ı zaptettiler. Dukak ise Kudüs tahtına çıkmak üzere yola koyulan Urfa Haçlı kontu Baudouin'e saldırıp Haçlılara büyük kayıplar verdirdi.

1101 yılında Dımaşk Selçuklularına bağlanan Cebele'yi Trablusşam hâkimi Ali b. Ammar ele geçirdi.

1103 yılında Rahbe'yi ele geçiren Dukak, 8 Haziran 1104'te öldü. Yerine oğlu Tutuş geçse de kısa süre sonra Tuğtegin, Tutuş'un oğlu Ertaş'ı tahta çıkarttı. Fakat, Ertaş güçlenmek ve döndüğünde daha muktedir hükümdar olabilmek için Dımaşk'tan kaçıp Rahbe'ye gitti ve Suriye'ye dönüş yolunda öldü.

Melik Tutuş'un da eceliyle ölmesi üzerine geride tahta çıkacak hanedan üyesi kalmadı ve Dımaşk Selçukluları sona erdi. Bundan sonra Dımaşk'ta Tuğtegin'in atabeglik devri başlayacaktı.