Irak Selçukluları

Sultan Mahmud Dönemi ve Irak Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu (1118 -1131)

Tapar’dan sonra tahta çıkan Mahmud, devlet adamlarının tahakkümü altında kaldığı için Melik Sencer, harekete geçerek sultanlığını ilan etti ve Save’de yeğeni Mahmud’u yenerek onunla bir anlaşma yaptı. Buna göre Mahmud, Sencer’in karşısında hükümdarlık alametlerinden vazgeçerek vasal konumuna düşüyordu. Sultan Sencer’in Fars, Hemedan, Huzistan, Irak, Azerbaycan bölgelerine Mahmud’u hükümdar tayin etmesi ile Irak Selçukluları Devleti kurulmuş oldu.

Sadaka ve Atabeg Cüyuş’un kışkırttığı Melik Mesud isyan etti ve yapılan savaşta Mesud yenilgiye uğradı. Diğer taraftan Atabeg Emir Gündoğdu, Melik Tuğrul’u isyana teşvik etti. Ancak işler istediği gibi gitmeyen Tuğrul, Mahmud’dan aman diledi. Daha sonra Mahmud, Tuğrul’u Gürcistan Seferi'ne gönderdi, fakat Selçuklular yenilgiye uğradı.

Sultan Mahmud, Barankuş’un teşvikiyle Halife üzerine yürümek için harekete geçti. Ancak bir süre sonra Halife’ye haber göndererek anlaşma yapmak istediğini bildirdi. Halife nihayet buna mecbur oldu ve taraflar arasında bir anlaşma yapıldı. Sultan Mahmud bir süre sonra rahatsızlandı ve 10 Eylül 1131’de hayatını kaybetti.

Sultan Davud ve Sultan II. Tuğrul Dönemleri (1131 -1132/1132 -1134)

Sultan Sencer, Irak Selçukluları tahtına Davud yerine Tuğrul’u geçirdi. Tuğrul, tahta geçtikten sonra Davud ile giriştiği savaşta onu mağlup etti. Bundan sonra Halife, Melik Davud ve Melik Mesud arasında bir ittifak meydana geldi. Tuğrul bu orduyla giriştiği her iki savaşı da kaybetti. Sultan Tuğrul, Mesud üzerine yürümek üzere harekete geçtiği sırada rahatsızlanarak hayatını kaybetti.

Sultan Mesud Dönemi (1134 -1152)

Mesud tahta oturduktan sonra ilk olarak Yarınkuş Bazdar ve Halife muhalefetiyle karşılaştı. Bu durum tarafları Day Merg’de karşı karşıya getirdi ve savaş, Sultan Mesud’un galibiyetiyle sonuçlandı.

Hilafet makamına geçen Raşid Billah da bazı emirlerle birleşerek muhalif hareketlerine devam etti ve hutbeyi Davud adına okutmaya başladı. Ancak bir süre sonra bu ittifak bozuldu ve Raşid azledilerek yerine Muktefi Liemrillah getirdi. 1137’de önce Mengübars, ardından Emir Bozaba Selçuklulara karşı harekete geçtiyse de başarılı olamadı.

Sultan Mesud, bazı bölge yöneticilerinin isyanlarının sebebi olarak gördüğü Zengi’nin üzerine yürümek için harekete geçtiyse de daha sonra taraflar arasında bir anlaşma yapıldı. Esasında Sultan Mesud, Haçlılarla mücadele halinde olan Zengi’nin bölgedeki gücünü kırmak istemiyordu.

Sultan Mesud, rahatsızlanarak 2 Ekim 1152’de hayatını kaybetti.

Sultan Melikşah ve Sultan II. Muhammed Dönemleri (1152 -1153/1153 -1159)

Melikşah, tahta çıktıktan kısa süre sonra devlet işleriyle alakadar olmadığı gerekçesiyle hapsedildi ve yerine kardeşi Muhammed tahta çıkarıldı.

Diğer taraftan Süleymanşah, Halife’den aldığı yardımla Sultan Muhammed’in karşısına çıktıysa da mağlup oldu. Bu dönemde Sultan Muhammed de Halife üzerine sefere çıktıysa da başarılı olamadı. Nihayetinde 1159 Aralık ayında vefat etti.

Sultan Süleymanşah ve Sultan Arslanşah Dönemleri (1160/1160 -1177)

Süleymanşah, tahta çıktıktan bir süre sonra yönetiminden memnun olmayan emirler tarafından öldürüldü. Akabinde Atabeg İldeniz, Arslanşah’ı tahta oturttu ve bütün devlet işlerini kendi elinde topladı.

Arslanşah faaliyetlerini artıran Batınîlerle mücdele etti.

Bu dönemde Kirman Selçukluları, Irak Selçuklularının tabiliğine girdi. Diğer taraftan Gürcüler, Ani’yi ele geçirdi. İldeniz, Gürcüler karşısında geri çekilmek zorunda kaldı. 1175 yılı içerisinde İldeniz hayatını kaybetti. Arslanşah da kırk üç yaşındayken Hemedan’da hayatını kaybetti.

Sultan III. Tuğrul Dönemi (1177 -1194)

Atabeg Cihan Pehlivan henüz yedi yaşında olan Tuğrul’u tahta çıkardı.

Gürcü tehlikesi berteraf edildi.

Bu dönemde Eyyubiler ile Irak Selçuklularının el -Cezire ve Doğu Anadolu’da nüfuz mücadelesine giriştiler.

Harezmşah Tekiş ile giriştiği mücadeleyi kaybeden Sultan Tuğrul, savaş meydanında öldürüldü (19 Mart 1194).