Sultan Sencer Dönemi ve İmparatorluğun Çöküşü

Sultan Sencer ve Büyük Selçukluların İkinci İmparatorluk Devri

Melik Sencer’in İlk Yılları ve Horasan Hâkimiyeti

Sencer, Sultan Berkyaruk tarafından Horasan kendisine ikta edildiğinde henüz on iki yaşında idi. Yaşına rağmen andan itibaren devlet yönetiminde deneyim kazanan Sencer’in kardeşi Sultan Berkyaruk’a büyük yardımı dokundu. Ancak Sultan Berkyaruk’un Horasan meselesinde Habeşi Altuntak’ı desteklemesi iki kardeşin arasını açtı.

Sencer bundan sonraki süreçte öz kardeşi Muhammed Tapar’ı, Berkyaruk ile olan saltanat mücadelesinde desteklemeye başladı. Diğer taraftan Melik Sencer, hâkimiyet sahası olan Horasan’da konumunu güçlendirmeye çalışıyordu. Nitekim Horasan’a saldırmak için hazırlanan Doğu Karahanlı hükümdarı Harun Tegin’i yakalatıp öldürttü ve Karahanlı tahtına Muhammed b. Süleyman’ı çıkardı.

Karahanlılar Sencer’in saltanatı boyunca Büyük Selçukluların vasalı olarak kaldılar. Melik Sencer, yine Horasan’daki hâkimiyetini güçlendirmek adına Batıniler üzerine Bozkuş kumandasında ordu sevk etti. Ancak bu dönemde Batınilerin gücü tamamen kırılamadı.

Gazneli Arslanşah, babasının ölümünden sonra kardeşlerini öldürerek tahta çıktı. Ancak onun elinden kaçan Behram Şah, Melik Sencer’den yardım aldı ve yıllık 250.000 dinar vergi ödemek şartıyla Gazne tahtına çıkmayı başardı.

Sultan Sencer’in Büyük Selçuklu Tahtına Çıkışı

Sultan Muhammed Tapar’ın ölümünden sonra oğlu Mahmud tahta çıktıysa da Sencer, şartları değerlendirerek kendini Büyük Selçuklu sultanı ilan etti. Ancak yeğeni Mahmud’un Karahanlı hükümdarıyla anlaşma yaptığına dair haberler aldı ve iki taraf Rey civarında karşı karşıya geldi. Sultan Sencer savaşı kazandı. Yapılan anlaşmaya göre Sencer, Sultanülazam, Mahmud ise Sultanülmuazzam unvanını kullanacaktı.

Sultan Sencer, Irak Selçukluları ve Abbasi Halifeliği Münasebetleri

Mahmud’un Irak Selçuklu sultanı olması taht mücadelelerine sebep oldu. Bu mücadelede Sultan Sencer, Tuğrul’u destekledi. Bunun üzerine Mahmud, Halife ile ittifak kurdu. Sultan Sencer, yeğenini bu ittifaktan ayırdı ise de biraz sonra tekrar aynı harekete yeltenince o da Melik Mesud’u desteklemeye başladı.

Mahmud’un ölümünden sonra taht mücadeleleri yeniden başladı ve durumdan faydalanan Halife, hutbelerden Sultan Sencer’in adını çıkardı. Sultan Sencer ise halife ile ittifak kurmuş olan Melik Mesud ile girdiği savaşı kazandı. Irak Selçuklu tahtına diğer yeğeni Tuğrul’u çıkardıktan sonra geri döndü.

Tuğrul’un ölümünden sonra tahta çıkan Mesud ile girdiği savaşı kaybeden Halife, biraz sonra da Batıniler tarafından öldürüldü. Yerine gelen oğlu Halife Raşid de Selçuklulara karşı muhalefeti devam ettirdiyse de bir süre sonra Batıniler tarafından öldürüldü.

Sultan Sencer’in Gazne Seferi

Behram Şah, ödemesi gereken yıllık vergiyi aksatıp bağımsızlık temayüllerinde bulunmaya başlayınca Sultan Sencer Gazne üzerine sefer düzenledi. Ancak Behram Şah’ı affedip Gazne tahtına iade eden Sultan Sencer geri döndü (1138).

Sultan Sencer’in Karahanlılara Karşı Seferi

Batı Karahanlı hükümdarı Arslan Han’ın felç geçirmesi ve yerine geçen oğlu Nasr’ın öldürülmesi kargaşa ortamı yarattı. Bu sebeple Arslan Han, Sultan Sencer’den önce yardım isteyip sonra geri dönmesini bildirdi. Bu sırada Sultan Sencer, Arslan Han tarafından kendisini öldürmek için gönderilen casusları yakalayınca Semerkant üzerine yürüdü. 1130’da şehri ele geçiren Sultan tahta Hasan Tekin’i çıkardı.

Sultan Sencer’in Atsız ile Münasebetleri

Atsız’ın Mangışlak ve Cend’e düzenlediği seferler Sultan Sencer’in Harezm üzerine yürümesine sebep oldu. Yapılan savaşı kazanan Sencer, yeğeni Süleyman Şah’ı Harezm’in idaresine atayarak geri döndü.

Sultan Sencer'in Karahitaylarla Münasebetleri ve Katvan Bozgunu

Batı Karahanlı hükümdarı Mahmud b. Muhammed Hocend yakınlarında Karahitaylara mağlup olduktan sonra Karluklarla da sorun yaşamaya başladı. Bunun üzerine Sultan Sencer’den yardım talep etti. Karluklar ise Karahitay hükümdarı Gürhan’dan yardım talep ettiler. Karşılıklı mektuplaşmaların sonunda iki taraf Katvan bozkırında karşı karşıya geldi ve savaş Sultan Sencer’in mağlubiyetiyle sonuçlandı.

Sultan Sencer'in Harezm Üzerine Düzenlediği Seferler

Sultan Sencer, Katvan bozgunundan yararlanarak Horasan’ı istila eden Atsız’a karşı ikinci kez sefer düzenledi. Ancak bu sefer sonunda da Sultan, Atsız’ı affederek geri döndü. Atsız, bundan sonra da Sultan Sencer aleyhinde faaliyetlerine devam etti ve Sultan’ın gönderdiği elçiyi Ceyhun Nehri’ne attırdı. Bunun üzerine Sultan Sencer, Harezm üzerine üçüncü kez sefer düzenledi. Atsız, Sultan Sencer’den aman diledi. Sultan Sencer, bir kez daha Atsız’ı affederek geri döndü.

Sultan Sencer'in Gurlularla Münasebetleri

Gazne tahtını ele geçiren Seyfeddin Suri, bir süre sonra Horasan’dan dönen Behram Şah tarafından öldürülünce kardeşleri intikam için harekete geçti. Nitekim Gazne üzerine yürüyen Alaeddin Hüseyin, akabinde bağımsızlığını ilan edince Sultan Sencer, Gurlular üzerine bir sefere çıktı. Sultan, savaş sonunda Alaeddin’i esir ettiyse de bir süre sonra serbest bıraktı.

Sultan Sencer'in Oğuzlara Esir Düşmesi, Ölümü, Büyük Selçuklu Devleti'nin Yıkılışı

Katvan Savaşı’ndan sonra Maveraünnehir’den ayrılan Oğuzlar, Selçuklu hâkimiyetindeki Huttelan civarına gelerek konargöçer bir yaşantı sürmeye başladılar. Ancak bir süre sonra anlaşmazlık yaşadıkları Emir Kamaç’ı öldürmeleri Sultan Sencer’i Oğuzlar üzerine harekete mecbur etti. Ancak yapılan savaşı kaybeden Sultan Sencer, Oğuzlar tarafından esir edildi. Sultan Sencer, üç yıllık esaretin ardından kurtulduysa da devleti yeniden toparlama şansını bulamadan 26 Nisan 1157’de hayatını kaybetti. Onun ölümüyle birlikte Büyük Selçuklu Devleti tarih sahnesine çekilmiş oldu.