Şehir Planlama Politikaları (Şehir ve Planlama)
Planlama, en dar anlamıyla belirli bir amaca ulaşmak için tasarlanan eylemler dizisidir. Planlama her şeyden önce bir gelecek tasarımıdır ve bu tasarım belirli bir vizyon çerçevesinde belirlenen hedeflere ulaşmak amacıyla gerçekleştirilir.
Kent Planlaması Nedir?
Kent planlama kentsel mekânlarda mevcut bir sorunu çözmek amacıyla yola çıkılan, kentlerin geleceklerini yönlendirmek ve tasarlamak amacıyla yürütülen, fiziksel mekânın belirlenen hedefler doğrultusunda düzenlenmesini içeren bir süreçtir. Bu sürecin sonunda elde edilen belge plandır. Planlamanın iki temel unsuru bulunmaktadır: Plan yoluyla ulaşılması hedeflenen amaç ve bu amaca ulaşmak için gerekli düzenlemeler; yani araçlar ve eylem programları.
Kent Planlamanın Tarihi
Kentler insanların yerel ve ortak gereksinmelerini karşılamak için bir araya toplanmaları sonucu oluşmuşlardır. Kentlerin oluşum amaçları, siyasi ve ekonomik nitelikleri kentsel mekânın oluşumunu ve biçimlenişini belirlemiştir. Bu da kentlerin birbirinden farklılaşmasıyla sonuçlanmıştır.
Kent Planlamasının Doğuşu
Özellikle sanayi devrimi sonrası nüfusun kentsel alanlarda hızla birikimi beraberinde birçok sorunu gündeme getirmiştir. Modern anlamda kent planlamasının kurumsallaşması da 19. yüzyıl sonlarında sanayi kentlerinde, kötü barınma ve çalışma koşullarının yarattığı sorunları çözmek için sağlık yasalarının uygulanmasıyla başlamıştır.
Kent Ütopyaları
Kent planlamasının kurumsal kimlik kazanması ile beraber 19. yüzyıldan itibaren birçok kent ütopyası gündeme gelmiştir. Bunlar arasından kent planlama disiplinini en çok etkileyenler Güzelkent (Amerika) ve Bahçekent (İngiltere) akımlarıdır.
Kent Planlaması Kuramları
20. yüzyıl ortalarında kentlerin giderek karmaşık bir yapıya kavuşması ile planlamanın ilgi alanı kentlerdeki sosyal, ekonomik ve mekânsal sorunları birlikte kavramaya yönelik olarak genişlemiştir. Bu bölümde farklı planlama yaklaşımlarından ülkemiz planlama tarihi açısından önemli olan üç yaklaşım ele alınmaktadır.
Klasik Kent Planlaması Yaklaşımı: Kent planlama insanların sağlıklı, rahat ve güzel yerleşmelerde yaşayabilmeleri amacıyla fiziksel çevrenin düzenlenmesi ve kent toprağının kullanımına yönelmiştir.
Geniş kapsamlı planlama yaklaşımı: 1930’larda başlayan bu yaklaşıma göre planlama tam bir rasyonellikle verilmiş kararlar dizisidir. Bu yaklaşım planlamayı kentin tüm gelişmesini yönlendiren bir araç olarak görmüş; dolayısı ile sadece toprak kullanım kararlarının ötesinde toplumsal, ekonomik ve yönetimsel konuları da planlama sürecine dâhil etmiştir .
Stratejik Kent Planlaması Yaklaşımı: Bir yandan küreselleşmenin etkisiyle hızla değişen koşullara uyum sağlayabilen, öte yandan paydaşlar arası etkileşim/eşgüdüm (yerel örgütlenme) gereksinimini karşılayan bir yaklaşım olarak öne çıkmaktadır.
Kent Planlama Süreci
Planlama sürecinin çoğu zaman eş zamanlı yürüyen beş temel evresi bulunmaktadır: Hedeflerin belirlenmesi, Araştırma ve çözümleme, Plan yapma ya da karar verme, Planın uygulanması, Değerlendirme ve yeniden gözden geçirme.
Türkiye'de Kent Planlama
Keleş kent planlamanın geçirdiği süreci 4 aşamada özetlenmektedir.
1. Kent planlaması kentlerin güzelleşmesini sağlayan bir uğraşı olarak anlaşılmaktadır
2. Kentlerin imarı ve planlaması bir mühendislik çabası olarak görülmüş; kentsel yapı ve fonksiyonlara işlevselci bir bakış açısıyla yaklaşılmıştır. Bu aşamada kent planlama görevi yalnız mimar ve mühendisler tarafından yerine getirilmiştir
3. Kent planlama eyleminin sadece teknik bir uğraş olmadığı, çeşitli ekonomik ve toplumsal etmenlerin de hesaba katıldığı çok yönlü bir süreç olarak dikkate alınması gerektiği anlaşılmıştır. Kent planlama, teknik elemanlar kadar toplumbilimlerinde uzmanlaşmış elemanların da yer aldığı planlama takımları tarafından yürütülen bir süreç haline gelmiştir. Kent planlamasının ilgilendiği konular bakımından alanı da giderek genişlemektedir
4. Dördüncü aşamada, artan ve yoğunlaşan ilişki düzeylerine, karşılıklı bağımlılıkların artan düzeyine koşut olarak artık planlamanın coğrafi kapsamı da değişmeye başlamıştır.
Türkiye Kent Planlama Tarihi
Türkiye’ de kent planlama tarihi altı ayrı dönemde incelenmektedir.
Cumhuriyet Öncesi İlk Planlama Deneyimleri: 1839 yılında ilk imar talimatnamesi çıkarılmış ve bunu ‘’Ebniye Nizamnamesi”izlemiştir. . Bu dönem yapılan ilk planlar kentteki yangın yerlerinin yeniden imarı, göçmenlerin yerleştirilmesi için kurulan yeni mahalleler için mevzi planlar şeklinde gerçekleşmiştir.
1923 -2000 Arası Planlama Dönemi: Bu dönem 1923 -1945; 1945 -1960, 1960 - 1980 ve 1980 sonrası olmak üzere dört alt dönemde incelenmektedir. Kent planlamanın yaygınlaştırılması ve planlı bir kent yaşamına geçilmesi modern Türkiye Cumhuriyeti rejiminin devamlılığı için oldukça önemlidir. Zamanla planlamanın hem kurumsal hem de yasal altyapısı oluşmuştur. Kentsel dinamiklerin değişen yapısına bağlı olarak planlama dinamikleri de sürekli yenileyerek gelişmiş; dünya pratiklerine benzer bir değişim göstermiştir.
2000 Sonrası Dönem: Bu dönem kent planlama deneyimlerini şekillendiren üç temel gelişme bulunmaktadır. Çeşitli yasa ve düzenlemelerle kamu kurumlarının, özellikle yerel yönetimlerin yetki alanlarını, sorumluluklarını ve birbirleri ile ilişki kurma biçimlerinin değiştirilmesi; kentsel mekâna müdahalenin bir aracı olarak kentsel dönüşümün giderek daha etkin bir şekilde kullanılması ve inşaat odaklı kalkınma politikalarının giderek daha belirleyici olması. Bir önceki dönem başlayan stratejik planlama yaklaşımının planlama pratiğine uygulanabilmesini sağlamak için stratejik planlama esaslarına uygun bir planlama yaklaşımı geliştirilmeye çalışılmaktadır
Türkiye'de Uygulanan Plan Türleri
Türkiye’de imar ve planlama ile ilgili temel yasa 1985 tarihli 3194 sayılı İmar Kanunu’dur. Bu kanunda farklı plan türleri ele alınmıştır. Bu plan türleri Bölge Planı, Çevre Düzeni Planı ve İmar Planı’dır. İmar planları Nazım imar Planı ve Uygulama İmar Planı olarak iki farklı ölçekte hazırlanır. Tüm bu farklı ölçeklerdeki planlar arasında “planların kademeli birlikteliği” olarak tanımlanan üstünlük ve tutarlılık ilişkisi esastır.