Kültür ve Sağlık

Kültür, her toplumun nevi şahsına münhasır özelliklerini, uygulamalarını ve normlarını kapsayan oldukça geniş maddi ve manevi değerler bütününü olarak ifade eden bir kavramdır. Bir yönüyle bir toplum içinde yaşayan insanların ortak dili olduğu da söylenebilir .

Kültür Nedir?

Hemen hemen tüm toplumlar kendi sınırları içinde birden fazla kültüre sahiptir. Örneğin, çoğu toplumda sosyal sınıflarla, kastlarla veya rütbelerle bir tür sosyal tabakalaşma vardır ve her tabaka, dil kullanımı, görgü kuralları, giyim tarzları, beslenme ve barınma kalıpları ve benzerleri dâhil olmak üzere kendi ayırt edici kültürel nitelikleriyle işaretlenir . Bu yönüyle toplum ve kültür ilişkisini tek bir eksende değerlendirmek doğru olmayacaktır. Toplum içinde kültür çeşitlenmektedir. Kent -kır, meslek, eğitim, dini değerleri, ideolojik tercihler gibi faktörler kültürün farklı renk ve motiflerde karşımıza çıkmasına neden olmaktadır.

Sağlık ve Kültür İlişkisi

Kültür, bir kişinin sağlık ve hastalık tanımını doğrudan etkileme gücüne sahiptir. Bir bebeğin doğumu ya da bir hastalığın başlangıcı ile birlikte, şifa arayışında kimden yardım isteneceğinden iyileşme için hastaya ne kadar süre tanınacağına kadar geniş bir alan kültürel olarak belirlenir. Hastalık davranışları, iyileşmeyi hızlandırmak için çevreden gelen yardımlar, hastaya hastalık sürecinde kimin bakım vereceği gibi tüm konular yine kültürel olarak belirlenir.

Sağlık ve Hastalığı Etkileyen Kültürel Faktörler

Kültürel geçmişin insanların inançları, davranışları, algıları, duyguları, dili, dini, ritüelleri, aile yapısı, beslenmesi, kıyafeti, beden imajı, mekân ve zaman kavramları ile hastalığa, acıya ve diğer talihsizlik biçimlerine karşı tutumları dâhil yaşamlarının birçok yönü üzerinde önemli bir etkisi vardır ve bunların hepsinin sağlık ve sağlık bakımı için önemli etkileri olmaktadır. Ancak, içine doğduğunuz veya içinde yaşadığınız kültür asla bu tür tek bir etki değildir. Sağlıkla ilgili inanç ve davranışlar üzerindeki etki yarattığı bilinen başlıca faktörler şu şekildedir:

• Bireysel faktörler (yaş, cinsiyet, beden, görünüm, kişilik, zekâ, deneyim, fiziksel durum ve duygusal durum gibi).
• Eğitimle ilgili faktörler (hem resmi hem de gayri resmi ve dini, etnik veya profesyonel bir alt kültüre yönelik eğitim dâhil).
• Sosyo -ekonomik faktörler (yoksulluk, sosyal sınıf, ekonomik durum, meslek veya işsizlik, ayrımcılık veya ırkçılığın yanı sıra diğer insanlardan gelen sosyal destek ağları gibi).
• Çevresel faktörler (hava durumu, nüfus yoğunluğu veya habitatın kirliliği gibi, ayrıca konut, yollar, köprüler, toplu taşıma ve sağlık tesisleri gibi mevcut altyapı türleri de dâhil).

Sağlığı etkileyen ve kültürden kültüre değişiklik gösteren 6 kültürel fenomen ise şu şekilde ifade edilmiştir.

İletişim: Tüm sağlık hizmet ve yaklaşımlarının temeli olan iletişim hasta ve sağlık hizmeti sunucuları arasında kültürel fark bulunması halinde büyük bir engel haline gelebilir.

Mesafe: Kültürel olarak başta mahremiyet olmak üzere, kişisel güvenlik ve otonomi ile ilişkilendirilen mesafe kavramı kültürler arasında değişkenlik göstermektedir. Daha yüksek kişisel mesafeye ihtiyaç duyan kültürlerde muayeneyi imkânsız hale bile gelebilir.

Sosyal Organizasyon: Toplumun en küçük birimi olan aile başta olmak üzere, bireyin kültürlenme anlamında ilk temas kurduğu ortamları ifade eden sosyal organizasyonlar, sağlık davranışını belirleyebilir.

Zaman: Zaman kavramı ve algılanışı kültürden kültüre değişiklik gösterebilir. Gelecek odaklı kültürler uzun vadeli hedef ve planlar yapabilirken, şimdiki zamana veya geçmişe oryante kültürler bu becerilerden yoksun kalabilir.

Çevre: Birey ya da toplumun sağlık ve hastalığa dair inançlarının da yer aldığı bir alanı ifade eden çevre, özellikle doğayı kontrol etme yönünde bir takım mekanizmalar geliştirme becerisi olarak ifade edilebilir. Çevre faktörlerin iyileştirilmesi ve kontrol altına alınması yoluyla sağlık statüsünün yükselebileceği düşünülür.

Biyolojik Farklılıklar: Kültürden kültüre sıklıkla değişiklik gösteren ırk, etnik köken vücut yapısı, renk, çeşitli hastalıklara yatkınlık, beslenme tercihleri sağlık ve hastalık üzerinde baskın farklar ortaya çıkaran bir fenomendir.

Sağlık Kültürü

Bireyin sağlık kültürünü ortaya koyan 4 temel alan tespit edilmiştir. Bunlar (Tanrıverdi vd.);

Bireysel Özellikler - Alan 1: Ekonomik durum, aile yapısı, evlilik örüntüsü, doğduğu yer, göç durumu, geleneksel giyinme biçimi, dinsel özellikler, etnik özellikler, diğer bireysel özellikler

İletişim Özellikleri - Alan 2: Ana dil, lehçe, şive, ağız, selamlaşma ve hitap şekli, ses, dokunma, göz teması, mesafe, diğer iletişim özellikleri

Aile içi ve toplumsal roller - Alan 3: Aile içi roller, toplumsal roller, diğer aile içi ve toplumsal roller

Sağlık ve Hastalık Uygulamaları - Alan 4: Bireylerin sağlık ve hastalık tanımları, sağlığı geliştirmeye yönelik geleneksel uygulamalar, sağlığı korumaya yönelik uygulamalar, hastalık tedavisine yönelik geleneksel uygulamalar, gebelik doğum ve lohusalığa yönelik geleneksel uygulamalar, infertiliteye yönelik geleneksel uygulamalar, bebeklik dönemine yönelik geleneksel uygulamalar, çocuk bakımına yönelik geleneksel uygulamalar, kronik hastalara yönelik geleneksel uygulamalar, yaygın görülen sağlık problemlerine yönelik geleneksel uygulamalar, psikiyatrik hastalara yönelik geleneksel uygulamalar, menopoz dönemindeki kadınlara yönelik geleneksel uygulamalar, ölüm ve ölmek üzere olan bireylere yönelik geleneksel uygulamalar, diğer uygulamalar.