Sağlık Planlamasında Finans Kavramı ve Kaynakları
Uluslararası organizasyonlarca tanımlanmış olan sağlıklı yaşam hakkı, bireylere ve toplumlara kaliteli ve etkin sağlık hizmetlerinin sunulmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda toplumun tüm kesimlerine belirli standartlarda sağlık hizmeti sunma gerekliliği, ülke ekonomilerinin başlıca gider kalemlerinden birinin sağlık harcamalarına ayrılmasını zorunlu kılmaktadır. Ülke ekonomilerinin ana bütçe kalemlerinden olan sağlık harcamalarının finansmanı ise her bir ülke ekonomisi için sürdürülebilir çözümler gerektiren hassas bir konudur.
Bu bölümün amacı artan sağlık harcamalarının nedenlerini ortaya koymak, bu sağlık harcamalarının finansman yöntemlerini detaylandırarak açıklamak ve yöntemler arasındaki farklılıkları vurgulamaktır.
Sağlık harcamaları, sağlığın geliştirilmesi, yenilenmesi ve korunması amacıyla medikal, paramedikal ve/veya hasta bakım bilgileri ve teknoloji uygulamaları aracılığıyla kurumlar veya kişiler tarafından gerçekleştirilen faaliyetler olarak geniş bir şekilde tanımlanmaktadır. Bu bağlamda, tüm bakım, beslenme, koruma, geliştirme ve acil programların oluşturulması ve sürekliliğinin sağlanması için yapılan harcamalar “sağlık harcaması” olarak kabul edilmektedir.
Teorik olarak sağlık harcamaları piyasa ekonomisi aracılığı ile sağlık finansmanı, kamu ekonomisi aracılığı ile sağlık finansmanı ve karma (piyasa - kamu) yöntem aracılığı ile sağlık finansmanı olmak üzere üç temel kaynak kullanılarak finanse edilmektedir.
Sağlık finansmanı, sunulan sağlık hizmetlerinin maliyetlerini karşılamak için gerekli kaynakları bir araya getirme olarak tanımlanmaktadır.
Sağlık hizmetlerinin finansmanında genel olarak üç temel işlev bulunmaktadır. Bu işlevlerden ilki bireylerin ihtiyaç duydukları sağlık hizmetlerini etkili ve uygun bir şekilde satın alabilmelerinin sağlanmasıdır. Sağlık finansmanının bir diğer işlevini ise kaynak oluşturma veya gelir toplama fonksiyonu oluşturmaktadır. Toplanan gelirlerin etkili ve hakkaniyetli bir şekilde havuzlanarak yönetilmesi ve sağlık hizmeti sunucularına ödemelerin yapılması sağlık finansmanının son işlevini oluşturmaktadır.
Tüm bireylerin sağlık hizmetlerine finansal açıdan ulaşabilmesini sağlamak için yeterli kaynak oluşturmak ve oluşturulan bu kaynakların sürekliliğini sağlamak sağlık finansmanın temel amaçları arasında yer almaktadır.
Sağlık hizmetlerinde finansman kaynakları üç ana gruba ayrılmakta olup bunlar piyasa ekonomisi aracılığı ile sağlık finansmanı, kamu ekonomisi aracılığı ile sağlık finansmanı ve karma (piyasa -kamu) yöntem aracılığı ile sağlık finansmanıdır.
Piyasa ekonomisi ile finansman yönteminde faydalanılan sağlık hizmeti tamamen özel kişi ya da kurumların fon aktarımları ile finanse edilmektedir. Sağlık hizmetlerinin piyasa ekonomisi aracılığıyla finansmanı cepten ödeme, özel sağlık sigortası ve tıbbi tasarruf hesapları olmak üzere üç şekilde ortaya çıkabilmektedir.
Sağlık sistemlerinin sadece piyasa ekonomisi ile finanse edilmesi verimsizlik, hakkaniyetsizlik ve aşırı maliyet gibi sorunlara yol açabilmektedir. Kamu ekonomisi ile finansman piyasa ekonomisi ile finansman yönteminin oluşturduğu hakkaniyetsizlikleri ortadan kaldırmayı amaç edinmektedir. Bu bağlamda devlet, sağlık hizmetlerinin finansmanına vergilerle finansman ve zorunlu sosyal sigorta ile finansman olmak üzere iki şekilde katkıda bulunmaktadır.
Karma yöntem aracılığı ile sağlık finansmanı piyasa ve kamu ekonomisi ile sağlık harcamaları finansman yöntemlerinin birbirlerinin eksik taraflarını gidermelerini ve birlikte ahenk içerisinde çalışmalarını amaç edinmektedir.