Sağlıkta Planlama
Plan, bir amaca ulaşmada izlenecek yol ve davranış biçimini gösterir. Planlama ise, bir yöneticinin ileriye bakmasına ve kendine açık olan seçenekleri bulmasına yardım eden bir süreç olarak düşünülebilir.
Planlar; kısa, orta ve uzun süreli olacak biçimde tasarlanır. Kısa vadeli planlar, 1 yıla kadar olan süreyi; orta vadeli planlar 1-5 yıllık süreyi ve uzun vadeli planlar ise 5 yıldan fazla genellikle 10-15 yıllık süreleri içerirler.
Gelecekle ilgili yapılan tahminleri güçleştiren önemli faktörlerden bazıları "belirsizlik" ve "risk faktörleridir”. Bu faktörler arasında; gelecekteki teknolojik değişmeler, mevsimlik, moda, ekonomik ve yapısal gelişmeler gibi faktörler belirsizliğe neden olur. Kısa vadeli planlarda başarı ihtimali artar.
Planlama aşamaları amaçların saptanması, olanakların araştırılması, seçeneklerin belirlenmesi ve karşılaştırılması, en uygun seçeneğin belirlenmesi, plan hedeflerinin belirlenmesi, planın denetimi olarak 6 kısımdan meydana gelir.
Planlamayı engelleyen etmenler ise zamanın genişliği, yönetsel sorunlar ve insan etmeninin doğurduğu sorunlardan oluşur.
Planlama yaparken misyon ve vizyonun açıklanması, amaçların belirlenmesi, varsayımların belirlenmesi, alternatiflerin belirlenmesi, alternatiflerin arasında seçim yapılması, planın denetimi gereklidir.
Planlamanın niteliğinde geleceğe yönelik düşünme, değerlendirme, araştırma ve inceleme faaliyeti olması, amaç risk ve varsayımlar ilişkisi olması, esnek ve devingen olması gereklidir.
Yöneticilere planlama süreci içinde aktif görevler verilir, her aşamada görüş ve önerileri alınacak olursa planlamayla ilgili sakıncalar ortadan kaldırılmış olur.
Sağlık planlaması; sağlık hizmetlerinin gelişmesini, medikal hizmet ihtiyacını ülkenin kaynakları ile dengeleyerek yapılan bir planlamadır.
Planlama, amaçların saptanmasından başka mevcut durumun değerlendirilmesi, gelecekte ulaşılmak istenen durumun tanımlanması, gelecekteki duruma ulaşmak için gereken değişim ve müdahelelerin belirlenmesi faaliyetlerini içermelidir.
Özet olarak mevcut durumdan, gelecekte ulaşılmak istenilen duruma varmak için, gerek hizmeti verenler, gerek hizmeti alanlar, gerekse bu konu ile ilgili diğer sektörlerin, politika oluşturanların ve karar mekanizmalarının durumu, gerekli değişimin sağlanması açısından gözden geçirilmeli ve gerekli müdaheleler tanımlanmalıdır.
Sağlık planlamasının evreleri problemlerin ve kaynakların, değişen gelecek durumlara projeksiyonu, kaynak sınırlamaları ışığında politika seçeneklerinin gözden geçirilmesi, politika belirlenmesi ve politika amaçlarına uygun programlar yapma, politika amaçlarının başarısını ölçmek için değerlendirme işlemlerinin uygulanmasıdır.
Sağlık planlaması; sağlık hizmetlerinin planlı gelişmesini gerçekleştirmek için ülkenin medikal hizmet ihtiyacını ülkenin kaynakları ile dengeleyerek ve medikal hizmet alanındaki teknolojik gelişimler ve birikimleri göz önüne alarak yapılan bir planlamadır.
Sağlık planlamasının amacı medikal hizmet arz ile talep durumunun belirlenmesi, isteklerin eldeki kaynaklara göre karşılanması, ülkenin sosyoekonomik ihtiyaçlarına en uygun yatırım planına dönüştürülmesidir.
Sağlık planlamasında karşılaşılan zorluklar, bilgi birikimi ve planlama anında mantıklı bir karara varmanın zorlukları, karar anında maruz kalınan psikolojik baskılar ve yerinde bir karara varırken, kararı etkileyen faktörler üzerinde karar verenin kontrol eksikliğidir. Planlamanın özellikleri, planın türü, kapsadığı zaman dilimi, planı yapanlar ve planlamada kullanılan yaklaşımlarca belirlenir.
Sağlık hizmetlerinde stratejik planlama uzun vadeli, sağlık örgütündeki liderin de katkısıyla üst düzey yöneticilerce hazırlanan planlamadır. Bu planlamada şartlar göz önüne alınarak amaçlar ve takip edilecek stratejiler belirlenir.
Operasyonel planlama orta vadeli, orta düzeydeki yöneticiler için gerekli planlamadır. Bu planlar stratejik planlarla uyumlu ve onlara yardımcı olacak bir biçimde olmalıdır.
Planlamaya yaklaşım bireysel ya da bir grup faaliyeti, sistematik veya öngörülen biçimde, kantitatif ya da kalitatif, etki ya da tepkiye neden olacak, artışcı ya da geliştirici ve daha başka yaklaşımlarla farklı şekilde yapılabilir.
Sağlık hizmetlerinin planlanması, toplumsal planlama, kurumsal planlama ve program planlama olmak üzere üç şekildedir. Toplumsal planlama sınırları saptanmış bir yerde yaşayan kişilerin sağlığı için elde bulunan kaynakların kullanımı amacıyla yapılan planlamadır. Kurumsal planlama bir sağlık kurumunun hangi tür hizmetleri ne düzeyde verebileceğinin tespit edilmesi için yapılan planlamadır. Program planlama her iki planlamadan da kısımlar içerir.
Planlama, hedeflerin belirlenmesiyle birlikte mevcut durumun değerlendirilmesi, eleman ihtiyacının planlanması, iş gücü planlanması ve eğitimi içeren üç tür işlevi gerektirir.
Sağlık planlaması, her ülke için önemli bir ihtiyaçtır. Gerekli olan, basitliğine ve kompleksliğine bakmadan diğer birimlerle bilgi alışverişi yapmasıdır. Belirli aralıklarla süreci değerlendirip düzeltmeler yapmak gerekir. Esas mesleği sağlık olan veya olmayan uzmanlara eğitim verip ayrıntıda da ‘sağlık üzerine planlama’ eğitimi yapılmalıdır.
Ülkeler, sağlık planlamacıların eğitimi için malzeme toplamalı, birleştirmeli ve bunları kullanıma sunmalıdır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ülkeler için kurallar, tanımlar, standartlar, kalıp-süreçler belirleyerek bu koordinasyonu kısmen üstlenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü, sağlık planlaması ve değerlendirmesiyle ilgili araştırmaları sürdürmede, bu konu ile ilgili eğitimde bir anahtar görevi görür.