Türkiye’de Sağlık Politikaları, Sağlık Reformları ve Sağlık Sistemi

Ünitemizin temel amacı, Türkiye'de belirlenen sağlık politikalarının ve uygulanan reformların nedenlerini ve amaçlarını öğretmek, Dünya'da yaşanan gelişmelerle sağlık politikalarının belirlenmesi ilişkisini kavratmak, Türkiye'de mevcut sağlık sisteminin tarihsel süreç içerisinde değişimini gösterebilmek ve devletlerin yeni kamu yönetimi anlayışının sağlık hizmetlerine yansımasını kavratmaktır.

Bu amaçları biraz daha detaylandıracak olursak;

• Türkiye’de sağlık politikalarının belirlenmesinde etkili olan sebepler tarihsel süreçte incelemek,
• Türkiye’de sağlık sisteminin tüm yönleriyle gelişimini irdelemek,
• Sağlıkta Dönüşüm Programı çerçevesinde sağlık sisteminde alınan mesafeyi gösterebilmek,
• Sağlık politikalarının ve reformlarının belirlenmesinde devletin rolünün gösterilmesidir.

Türkiye'de Sağlık Politikaları

Cumhuriyet Dönemi sağlık politikalarını planlı dönem öncesi ve sonrası, planlı dönemde ise özellikle dünyada yaşanan gelişmeler ve AB üyeliği sürecinde Türkiye'de yaşanan gelişmeler ışığında 2001 yılı sonrasını ayırmak gerekir. Politika belirleme sürecini; 1923 -1963 yılları arası planlı dönem öncesi, 1963 -2001 yılları arası planlı dönem, 2001 sonrası planlı dönem olarak sınıflandırmak mümkündür.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında sağlık politikaları daha çok savaş sonrası ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklarla mücadele ve sağlık kurumlarının teşkilatlanması yönünde olmuştur. 1961 Anayasası’nda “Sosyal ve Ekonomik Hükümler” başlığı altında devlete kalkınma planı hazırlama görevi anayasal bir zorunluluk hâline getirilmiştir. Bu dönemde sosyal devlet ve sosyal adalet anlayışı sağlıkta sosyalleşmenin temelini oluşturmuştur.

1980’li yıllarda belirginleşen neo -liberal düşünce sağlık alanında, kamusal sağlık hizmetlerinin etkisizliğini, verimsizliğini ve yüksek maliyeti sorun olarak belirlemiştir. Bu sorunların nedenini devlet müdahalesi olduğunu belirlerken çözümün de sağlık hizmetlerinin serbest piyasa mantığıyla yürütülmesi ve özel teşebbüsün devlet tarafından aktif olarak desteklenmesinde saklı olduğunu belirtmiştir.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’ nda ilk defa yaşam kalitesi ve DSÖ’nün yaşam kalitesi tanımında yer alan ifadelere yer verilmiştir. Plan’da özel sağlık kuruluşlarının imkânlarından faydalanılması, aile hekimliği uygulamasına geçilmesi hedeflenmiştir.

Türkiye'de Sağlık Reformları

Türkiye’ de sağlık hizmetlerinde yapılan reformlar Cumhuriyet’in ilk yıllarında teşkilat yapısının düzenlenmesi ve acil olarak önlem alınması gereken durumlara müdahale şeklinde olurken özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası yaşanan küresel ekonomik krizler, sağlık hakkına ilişkin devletlerin ve uluslararası örgütlerin uluslararası nitelikteki çalışmalarına paralel yapılmıştır. Bununla beraber sağlık reformlarındaki düzenlemeler dünyadaki gelişmelerden bağımsız kalamamış, özellikle 1970’lerde etkisini göstermeye başlayan ve 1980’lerde belirginleşen neo-liberal politikalar ve küreselleşmenin etkinliği kamu yönetiminde görülmeye başlanmıştır. Temelde kamu yönetiminde gerçekleşen değişimler devletimizin sağlık sistemine de etki etmiş ve bu anlamda politikalar belirlenmeye ve bu yönde reformlar yapılmaya çalışılmıştır.

Sağlık hizmetleri, 1961 Anayasası’na göre devletin sunmakla yükümlü olduğu hizmet olarak tanınmıştır. 1963 -1965 yıllarında başarı ile uygulanan 224 sayılı Kanun’la öngörülen sosyalleştirme, 1966 yılından başlayarak kanunun desteklenmeyişi, eleştirilmesi ve önünün kapatılması sebebiyle uygulamada çok fazla yer bulamamış ve başarısız bir uygulama şekline dönüşmüştür.

Türk Sağlık Sistemi’nin yeniden yapılanmasına yönelik en kapsamlı reformların yer aldığı “Sağlıkta Dönüşüm Programı”, sağlık sektöründe yer alan çözülmemiş veya çözülememiş bazı önemli sorunların giderilmesi için tasarlanmıştır.

Türkiye'de Sağlık Sistemi

Türk Sağlık Sistemi, devletin uluslararası yükümlülükleri hâline gelen uluslararası antlaşmalara taraf olarak ve Anayasa’da yer vermiş olduğu hükümlerle vatandaşının sağlık hakkını kullanımında önemli bir alan açmaya çalışmıştır. Diğer yandan küresel gelişmelerle ortaya çıkan faktörler ve neo - liberal politikalarla devlet yapısı ve kamu yönetimi anlayışına etkileri nedeniyle sağlık hizmetlerinin planlanmasında önemli düzenlemelere gidilmiştir.

Sağlık Hizmetlerinde Devletin Rolü

1970’li yıllardan itibaren dünyada neo -liberal politikalar yönündeki eğilim ve beraberinde yaşanan teknolojik gelişmeler ışığında, 1980’lerin ortalarından itibaren geleneksel kamu yönetimi modelinden uzaklaşılarak, esnek, piyasa tabanlı kamu işletmeciliği modeline geçilmeye bağlanmıştır. Bu bağlamda devletin sağlık alanında değişen rolü fonksiyonları değişime uğramıştır. Bu fonksiyonlar, yönlendirme, planlama, denetim, düzenleme, hizmet sunum, finansman, enformasyon fonksiyonları biçimindedir.