Sağlık Kurumlarında Hizmet Maliyetleme Sistemleri
Sağlık hizmetlerindeki artan maliyetlerin birey ve toplum üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak, sağlık kurumları arasındaki yaşanan rekabette üstünlük sağlayabilmek yeni stratejiler geliştirmeye başlamışlardır. Bu stratejilerin belirlenmesinde sağlık hizmetlerinden faydalanacakların taleplerinin belirlenmesi yanında, hizmetler için katlanılan maliyetlerin kaliteli, doğru olarak belirlenebilmesi gerekmektedir. Bu nedenle sağlık kurumları, maliyet etkinliği ve maliyet yönetimi çalışmaları üzerine daha fazla odaklanmışlardır. Sağlık kurumlarında sunulan sağlık hizmetlerinin toplam ve birim maliyetlerinin tespiti için genel olarak kullanılabilecek, sipariş, safha ve işlem maliyeti sistemi olmak üzere üç tür maliyet sistemi bulunmaktadır. Sipariş maliyet sisteminde, sağlık hizmetinde faydalanan her birey için katlanılan madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim maliyetleri ayrı ayrı hasta maliyet kartları ile takip edilmektedir. Böylece hasta kurumdan taburcu olduğunda kendisi için katlanılan maliyetler detaylı bir şekilde görülebilmektedir. Safha maliyet sisteminde, sağlık hizmetlerinin sunulduğu hizmet birimlerine diğer bir ifadeyle safhalara ayrılmakta ve katlanılan maliyetlerin tümü bu safhalara yüklenmektedir.
Sipariş maliyet sistemini uygulayacak olan sağlık kurumlarında kullanılacak temel belgeler şunlardır;
- Hasta maliyet kartı
- Hasta takip kartı (sipariş emirleri belgesi)
- Madde ve malzeme istek fişi
- İşçi zaman kartı
- Genel üretim gideri dağıtım tablosu
Sipariş maliyet sisteminin sağlık kurumuna sağladığı başlıca faydalar şunlardır;
Sipariş maliyet sisteminin uygulanması ile sağlık kurumları, hizmet sunulan her birey için katlanılan maliyetleri tespit etmiş olur. Dolayısıyla sistem ilgili bireyden sağlanan hizmet geliriyle, maliyetlerin karşılaştırılması sonucu kurumun sunduğu hizmete dair kârın veya zararın tespitine yardımcı olur .
Sunulan bir sağlık hizmetinin maliyetinin belirlenmiş maliyeti, takip eden faaliyet döneminde sağlık kurumuna benzer hizmet için müracaat edecek kişilerin maliyetlerinin tahminine yardımcı olur.
Sağlık kurumunda, doktor, hemşire gibi direkt işçilik kapsamına giren çalışanların zaman ve verimliliklerinin kontrolüne yardımcı olur.
Sağlık hizmeti için katlanılan madde ve malzeme ile genel üretim maliyetlerinin kontrollerine yardımcı olur.
Sunulan hizmet maliyetine göre, hizmet fiyatlandırılmasının rahatlıkla yapılabilmesine yardımcı olur.
Safha maliyet sistemi ile sipariş maliyet sistemi arasındaki farkları belirli başlıklar altında ortaya koyabiliriz.Satış ve üretim açısından, safha maliyet sisteminde üretim satıştan önce ve stoklama yönelik olarak gerçekleştirilmektedir. Sipariş maliyet sisteminde satış üretimden öncedir ve üretim belirli bir siparişe dayalı olarak gerçekleştirilmektedir.
İlk madde ve malzeme stoku açısından, safha maliyet sisteminde üretim için gerekli olan madde ve malzemeler önceden bilinir, stok miktarı sipariş ve nakliye maliyetlerine bağlı olarak ortaya çıkar. Sipariş maliyet sisteminde üretim için gereken madde ve malzeme genellikle bilinmemekte ve stoklarda minimum miktarda stok bulundurulmaktadır.
Direkt işçilik açısından, safha maliyet sisteminde işçiler yeterli donanıma sahip olmayabilir, sipariş maliyet sisteminde ise farklı işleri yapabilecek donanımlı işçilere ihtiyaç duyulmaktadır.
Genel üretim maliyetleri açısından, safha maliyet sisteminde genel üretim maliyetleri daha yüksekken sipariş maliyet sisteminde safha maliyet sistemine göre maliyetler nispeten daha düşüktür.
Safhalara yüklenilen toplam maliyetler ise safhadan hizmet alan hasta sayısına bölünerek hasta başına maliyetler tespit edilmektedir. İşlem maliyeti sisteminde ise sağlık hizmetinden faydalanacak bireye sunulan madde ve malzeme maliyetleri doğrudan hasta maliyet kartına işlenmektedir. Direkt işçilik ve genel üretim maliyetleri ise safha maliyet sisteminde olduğu gibi hizmet birimlerinde toplanmakta ve o birimlerden faydalanan hasta sayısına bölünerek hasta başına direkt işçilik ve genel üretim maliyetilerinin birim maliyeti belirlenmektedir. Bu maliyet tutarı ile hastaya sunulan madde ve malzeme maliyetleri toplamı ise o hastanın birim maliyetini oluşturmaktadır.
Sağlık kurumlarında sunulan hizmetlerin çok çeşitlilik göstermesi ve yardımcı birimlerin birbirinden bağımsız olarak faaliyet göstermesi sebebiyle karma maliyet sisteminin uygulanması daha uygun gibi görünmektedir. Fakat sağlık kurumları organizasyon yapıları ve faaliyetlerinin işleyiş türüne göre kendilerine en uygun maliyet sistemini belirlemeli ve bu sistemi tutarlı bir şekilde uygulamalıdır.
Üretim süreleri açısından, safha maliyet sisteminde üretim uzun ve genellikle süreklilik arz etmektedir. Sipariş maliyet sisteminde üretim süresi daha kısadır ve üretim alınan siparişe dayalı olarak gerçekleştirilmektedir.
Üretim çeşitliliği açısından, safha maliyet sisteminde tek bir mamul üretilir, sipariş maliyet sisteminde alınan siparişlere göre birçok farklı mamul üretimi gerçekleştirilebilir.
Maliyetleme zamanı açısından, safha maliyet sisteminde birim maliyetler belirli dönemler için hesaplanmaktadır, sipariş maliyet sisteminde ise her bir sipariş üretimine ait maliyetler sipariş tamamlandığında hesaplanmaktadır.
Maliyet hesaplama açısından, safha maliyet sisteminde toplam maliyetler safhalar için hazırlanan safha üretim raporlarından hesaplanmaktayken, sipariş maliyet sisteminde sipariş maliyet kartı üzerinden hesaplanmaktadır.
Maliyetlerin belirlenmesi açısından, safha maliyet sisteminde her bir safhada katlanılan maliyetler üzerinden maliyet belirlenirken, sipariş maliyet sisteminde sipariş için katlanılan maliyetlerden belirlenmektedir.
Birim maliyetlerin belirlenmesi açısından, safha maliyet sisteminde hazırlanan safha üretim raporundan birim maliyetler hesaplanmakta, sipariş maliyet sisteminde birim maliyetler ise sipariş maliyet kartı üzerinden hesaplanmaktadır.