Sağlık Kurumlarında Madde ve Malzeme Maliyetleri
Sağlık kurumlarının temel amacı kişi, aile ve toplumun sağlıklarının korunması, geliştirilmesi, hasta olanların tedavi edilmesi ve tedavi edilenlerin geri kalan yaşamlarını sağlıklı olarak sürdürülebilmelerini sağlamaktır. Bu amacını etkin bir şekilde yerine getirmek için sağlık kurumlarının katlandıkları maliyetleri doğru bir şekilde hesaplamalı ve objektif bir şekilde değerlendirilmelidir. Sağlık kurumlarının sundukları sağlık hizmetleri sonucunda ortaya çıkan hizmetlerin bünyesine giren veya bu hizmetlerin bünyesine girmediği hâlde onun oluşmasına yardımcı olan her türlü maddi ve fiziki elemanlardır. Hammaddeler (Malzemeler): Bir sağlık hizmetinin ortaya çıkarılması sırasında kullanılan ve doğrudan sağlık hizmetin bünyesine giren, onun temel ögesini teşkil eden, gerek miktar gerek değer ve gerekse çeşit olarak sunulan her sağlık hizmeti için ne kadar harcandığı, pratik ve ekonomik olarak hesaplanabilen ve iktisadi açıdan anlamlı sayılabilen madde ve malzemelerdir. Yardımcı maddeler (malzemeler): Sağlık kurumlarının sundukları sağlık hizmetinin bünyesine, miktar ve değer olarak az ölçüde katılan, bu hizmetin esas unsurunu teşkil etmeyen, doğrudan saptanması teknik olarak mümkün olmasına rağmen ekonomik açıdan anlamlı olmayan madde ve malzemelerdir. İşletme malzemeleri: Sağlık kurumlarının, sundukları sağlık hizmetleri işlemlerini yürütebilmesi için gerekli olan fakat sağlık hizmetlerin bünyesine girmeyen, hammadde ve yardımcı maddeler dışındaki madde ve malzemelerdir.
Sağlık hizmetlerinin sürdürülebilmesi için gerekli olan malzemeler, kurum deposunda ve eczanesinde yeterli miktarda bulundurulmalıdır. Fakat bu malzemeler için fazla sermayede bağlanmamalıdır. Bu nedenle kurum deposunda ve eczanesinde tutulacak malzemelerin optimum miktarda satın alınması gerekmektedir. Optimum sipariş miktarı yanında, depoda bulundurulacak asgari malzeme miktarı ve siparişlerdeki gecikme olasılığı içinde emniyet stoku miktarı da belirlenmelidir.
Madde ve malzemelerle ilgili diğer bir konu ise, stoklardan hizmet birimlerine veya hastalara gönderilecek malzemelerin maliyetlerinin belirlenmesidir. Sağlık kurumu, stok değerleme yöntemleri olan, Fifo, Lifo veya Hareketli Ortalama yöntemlerinden birini kullanarak stoklarını değerlemelidir. Ülkemizde çokça kullanılan stok değerleme yöntemi Hareketli Ortalama yöntemidir. İlk giren ilk çıkar yöntemi olarak da isimlendirilen Fifo yönteminde, depodan servis veya hastalara gönderilen madde ve malzemenin çıkış birim fiyatı, depoya ilk giren partinin birim maliyet fiyatıyla gerçekleştirilir. Diğer bir ifadeyle, farklı partilerle depoya giren ilk madde ve malzemelerin depodan çıkış işlemleri yine depoya giriş sıralarına göre gerçekleştirilir ve ilk giren madde ve malzemenin maliyeti, ilk çıkan madde ve malzemenin maliyeti olarak kabul edilir.
Son giren ilk çıkan yöntemi olarak da isimlendirilen Lifo yönteminde, depodan servis veya hastalara gönderilen madde ve malzemenin çıkış birim fiyatı, depoya son giren partinin birim maliyet fiyatıyla gerçekleştirilir. Yani farklı partilerle depoya giren ilk madde ve malzemelerin depodan çıkış işlemleri, depoya giriş sıralarının tam tersi şeklinde gerçekleştirilir ve depoya son giren madde ve malzemenin maliyeti, ilk çıkan madde ve malzemenin maliyeti olarak kabul edilir.
Hareketli ortalama yöntemi depoya her yeni partiyle stok girişi gerçekleştiğinde, mevcut depoda bulunan madde ve malzeme ile yeni satın alınan madde ve malzeme için ortalama bir fiyat belirlenmesi esasına dayanmaktadır.
Fifo, Lifo ve Hareketli Ortalama yöntemleri karşılaştırıldığında, uygulama kolaylığı açısından en uygun yöntemin Hareketli Ortalama Yöntemi olduğu görülmektedir. Bu yöntemde ortalama fiyat hesaplaması biraz zaman alıyor olsa da diğer yöntemlerdeki rakam yoğunluğuna göre daha pratik ve basit bir yöntemdir. Maliyetlerin doğru ve adil bir şekilde belirlenmesi açısından ise en uygun yöntem, Lifo Yöntemi'dir. Bu yöntem fiyatların arttığı dönemlerde oluşabilecek fiktif kârlılığı ortadan kaldıracak, fiyatların düştüğü dönemde ise yatırım yapmayı cazip gösterecektir.
Bu üç yöntem dışında “Standart Maliyet Yöntemi” ve “Piyasa Fiyatı Yöntemi de kullanılmaktadır. Standart maliyet yönteminde, stok çıkışı yapımında kullanılacak fiyat önceden standart olarak belirlenmiştir. Hangi fiyattan madde ve malzeme alınırsa alınsın, depodan madde ve malzeme çıkışında önceden belirlenen standart fiyat kullanılır.
Satın alınan madde ve malzemelerin stoklara aktarılmasında ve stoklardan ilgili hizmet birimlerine aktarılması, muhasebede servisi tarafından takip edilmektedir. Bu hareketler yevmiye kayıtlarına aktarılırken "150 İlk Madde ve Malzeme" hesabı kullanılmaktadır. Hizmet birimlerine aktarılan madde ve malzemeler ise "740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı" kullanılarak takip edilmektedir.