Sağlık Kurumlarında Performans Yönetimi

Sağlık sistemi ve sektöründe, makro düzeyden mikro düzeye doğru sağlık hizmetlerinde kalite, verimlilik, hakkaniyet, tıbbi sonuçların üst düzeylerde olumlu hâle getirilmesi başta olmak üzere performansın birçok boyutunda gerekli iyileştirme ve düzenlemeleri yapılara performans değerleme ve yönetimi sağlık hizmetlerinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Performans Kavramı ve Bileşenleri

Performans, önceden belirlenen standartlara uygun davranma ve beklenen amaçlara ulaşma derecesidir. Etkinlik, etkililik, verimlilik, kalite, kârlılık, yenilik, iş yaşamı kalitesi ve sosyal sorumluluk performansın yaygın sekiz boyutudur. Sağlık hizmetlerinde performans bileşenlerine optimallik, kabul edilebilirlik, yasallık ve hakkaniyet gibi boyutlar dâhildir.

Performans Yönetimi: İşletmelerde veya kurumlarda karar alma ve verme süreçlerine performans boyutlarını ve bu boyutlara ilişkin göstergeleri dâhil etmeye ve kullanmaya çalışan yönetimin önemli bir alanıdır. Performans yönetimi rekabet üstünlüğü, kıyaslama, kamu yönetimi beklenti ve mevzuata uyum, ücretlendirme ve terfi, geri ödeme kurumlarının beklentisi ve geri ödeme sistemlerinde değişime uyum sağlama, stratejilerin gerçeklemesini kontrol, hizmet içi eğitim planlaması, iş görenlerinin kararlara daha çok katılımını sağlamak gibi bir çok amaçtan dolayı performans yönetimi yapılmaktadır.

Performans değerlendirme ile sistemin performans durumu analiz edilebilir, kurumlar arası performans karşılaştırmaları yapılabilir, aynı kurum içinde departmanların birbirine karşı performans konumları incelenebilir, ilgili kıyaslama, düzeltme ve gerekli önlemlerin alınması şeklinde stratejiler geliştirilebilir.

Performans Değerlendirme Yöntemleri

Karşılaştırmalı performans değerlendirmede kullanılan temel matematiksel yöntemler: oran analizi, regresyon analizi, stokastik sınır analiz, veri zarflama anali, toplam faktör üretkenliğidir.

Oran Analizi: Bir birim çıktının bir birim girdiye oranlamasına dayanan oran analizi en basit performans değerlendirme yöntemidir. Bu yöntem tek girdi ve tek çıktı olması nedeniyle eleştirilmektedir.

Regresyon Analizi: Parametik bir yöntemdir. Regresyon analizi ekonmetri ve performans değerlendirmesinde yoğun olarak kullanılmaktadır. Özellikle çok sayıda girdi ile çalışılması ve belli çıktıların neler tarafından etkilendiğini belirlemek açısından önemli bir yöntemdir.

Stokastik Sınır Analizi: Üretim veya maliyet fonksiyonlarındaki hata terimlerini dikkate alarak stokastik sınır eşitliğini tahmin etmek için geliştirilmiş ekonometrik ve parametrik bir performans değerlendirme yöntemidir.

Veri Zarflama Analizi: Kullanılan girdiler ve elde edilen çıktılar açısından birbirine benzer olan üretim birimlerinin göreli teknik etkinliklerinin ölçülmesi için geliştirilmiş, parametrik olmayan, kıyaslama yaparak birimlerin etkinliklerini belirleyen, doğrusal programlama tekniğine dayalı matematiksel bir modeldir.

Toplam Faktör Verimliliği: İndeks sayıları zamanla fiyat ve miktar değişimlerinin ölçümünde kullanılabilir ve sağlık kurumları arasındaki farklılıkları incelemede de kullanılabilir. Malmquist indeks, sağlık sektöründe verimlilik araştırmalarında en çok kullanılan indekstir.

Sağlık Sistemi Performans Değerlendirmesi

Sağlık sistemi performansı sağlık sisteminin amaçlarına ulaşabilme derecesi şeklinde genel olarak tanımlanmaktadır. Sağlık sistemi performansı değerlendirmesinde bütüncül olarak sağlık sistemi girdileri, üretim süreçleri ve çıktılarla birlikte sonuçların iyi belirlenmiş olması gerekir. Sağlık sistemi performans değerlendirmesi tek bir ülke için yapılabileceği gibi genellikle uluslararası boyutta ülke sağlık sistemlerinin karşılaştırmak için yapılmaktadır. Bu anlamda Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ön plana çıkmaktadır. DSÖ’nün ülke sağlık sistemleri performans çalışmasında verimlilik, hakkaniyet ve hasta / toplum beklentilerinin karşılanması performansın temel boyutları kullanılmıştır.

Sağlık Kurumları ve Hastane Performans Değerlendirme Yöntemleri

PATH: Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi 2003 yılında; hastanelerde performansın değerlendirilmesini amaçlayan 52 üyenin faydalanabileceği esnek ve kapsamlı yeni bir proje geliştirmiş ve bu projeye Performance Assessment Tool for Quality Improvement in Hospitals (PATH) ismi verilmiştir. Klinik etkililik, etkinlik, çalışan oryantasyonu, duyarlı yönetişim, güvenlik ve hasta merkezlilik boyutları bu modelin temel boyutlarını oluşturmaktadır.

Dengeli skor kartı: Hastaneler dâhil sağlık kurumlarında dengeli skor kartı strateji odaklı performans ölçümü ve değerlendirmesini esas alan bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu model, işletme hedeflerinin uygulamaya dönük göstergelerle ilişkini sağlamak ve bu ilişkileri açıklamak için göstergeler kullanarak startejerilerin beklenen sonuçlara ulaşma durumunu incelemeyi esas almaktadır.

Performans prizması: Performans prizması, farklı ancak birbiriyle bağlantılı beş boyuttan oluşmaktadır. Bunlar; paydaşların memnuniyeti, stratejiler, süreçler, kabiliyetler, paydaşların katkısıdır.

Yapı-süreç-sonuç esaslı performans değerlendirme modeli: Donabedian’ın yapı, süreç ve sonuç modelini klinik bakım, finansal yönetim ve insan kaynakları yönetimi alanları ile kesiştirerek sağlık kurumlarında performans ölçümü ve kalite iyileştirmeyi easas alan bir modeldir.

Bireysel Performans (Personel /İşgören) Değerlendirme Yöntemleri

Grafik derecelendirme yöntemi: Performans değerleme yöntemleri arasında en eski ve en çok kullanılan yöntemdir. Değerlendirmeyi yapan kişi, iş niteliği, teknik bilgi, takım ruhu, dakiklik ve girişimcilik gibi kriterlere göre en iyi ve en kötü kriterleri saptamaya çalışır.

360 derece yöntemi: Bu yöntemin temel anlayışı yöneticiler, astlar, çalışma arkadaşları, kendi kendine ve müşteriler gibi pek çok noktadan bilgi toplanmasını içermektedir.

Kritik olay yöntemi: Çalışma sırasında ortaya çıkan ve çalışan performansı için olumlu ya da olumsuz önem taşıyan olayları daha önceden belirlenen performans kriterleri doğrultusunda kayıt altına alındığı ve değerleme periyodu sonunda çalışanların bu kayıtlar doğrultusunda değerlendirilmesidir.

Amaçlara göre değerlendirme yöntemi: Amaçlara göre yönetimin başarı değerlendirmesine uygulanmış hâli olan amaçlara göre değerlendirme yöntemi, işgörenlerin amaçlar ve sonuçlar açısından incelenmesini kapsar.

Derecelendirme ve karşılaştırma yöntemleri (sıralama yöntemi, çift sıralama yöntemi ve zorunlu dağıtım) diğer bireysel performans değerlendirme yöntemleridir.