Sağlık Kurumlarında İstatistik ve Temel Göstergeler
İstatistik: Farklı şekillerde tanımlanan bir kavramdır. Genel olarak istatistik; herhangi bir konunun incelenmesinde verilerin toplanması, analizi ve değerlendirilmesi sürecinde yararlanılan bilimdir.
Hasta: Kaza, hastalık ya da yaralanma sebebiyle tedavi edilmesi gereken kimsedir.
Hastane: Sağlık hizmeti ihtiyacı olanların teşhis, tedavi ve rehabilite edildiği kurumlardır.
Hasta yatağı: Ayrılmış ödeneği, personeli, ihtiyaç duyulan malzemeleri bulunan ve hastaların kullanımı için hazır bulundurulan yataklardır.
Kapasite: Bir sağlık kurumunun belirli bir zaman diliminde (1 ay, 6 ay, 1 yıl gibi) mevcut kaynaklarını en etkili ve verimli şekilde kullanarak ulaşabileceği üretim miktarıdır.
Hastane ölümleri: Kişilerin hastaneye yatışı yapıldıktan sonraki ölümü hastane ölümü olarak tanımlanmaktadır.
Yatılan gün sayısı: Hastaların hastanede kaldıkları gün sayısıdır. Yatılan gün sayısının hesaplanmasında hastanın hastaneye yattığı gün dikkate alınır ancak çıkış günü hesaplamaya dâhil edilmez.
Yatan hasta sayısı: Belirli bir süre içerisinde hastaneye yatırılan hasta sayısıdır.
Çıkan hasta sayısı: Hastanın hastanede kalışının sona erdirilerek çıkarılmasıdır.
Poliklinik: Hastaların sağlık kurumuna yatışı yapılmadan ayaktan sağlık hizmetinin verildiği ve sağlık kurumunun ilk müracaat yeridir.
Klinik: Servis olarak da ifade edilir. Klinikler, sağlık kurumlarının yataklı tedavi hizmetinin verildiği birimler olup kliniklerde hekim, hemşire, sağlık personeli iş birliğinde ekip çalışması şeklinde hizmet verilir.
Hız: Bir toplum ya da belirli bir kesimi içinde hastalık veya olayın sıklığını ifade eder.
Oran: En kısa ifadeyle bir sayısal değerin diğer bir sayısal değere bölümüdür.
İnsidans: Belirli bir zaman dilimde yeni ortaya çıkan vaka ya da olay sayısıdır. Diğer bir ifadeyle risk altında bulunan bireylerin belirli bir sürede hastalığa yakalanma durumlarını gösterir.
Prevelans: Belirli bir süredeki toplam (eski ve yeni) vaka sayısıdır.
Ölüm hızları: Hastanelerde bakım kalitesini gösteren ve sıklıkla yararlanılan ölçütler, ölüm hızlarıdır.
Kaba ölüm hızı: Belirli bir sürede servislerde ölen hasta sayısının aynı süre içinde ölen ve taburcu edilen hasta sayısına oranlanması ile hesaplanmaktadır.
Net ölüm hızı: Kaba ölüm hızının eksikliğini gidermek ve hastanenin bakım kalitesini daha doğru değerlendirmek için kullanılan ölçüt, net ölüm hızıdır. Net ölüm hızında servise yatış yapıldıktan sonraki ilk 48 saatte gerçekleşen ölümler dikkate alınmaz.
Bebek ölüm hızı: Hastane bebek ölüm hızı, belirli bir periyotta hastanede ölen bebek sayısının aynı sürede ölen ve taburcu edilen bebek sayısına oranlanması ile hesaplanır.
Anne ölüm hızı: Hastanede gerçekleşen anne ölümleridir. Ölümlerin bu kategoriye dâhil edilmesi için ölümün gebelik, düşük ve doğum nedeniyle gerçekleşmesi gerekir.
Anestezi ölüm hızı: Hastanede gerçekleştirilen ameliyatlarda lokal ya da genel anestezi uygulanmaktadır. Anestezi, basitçe ameliyat esnasında “hastanın uyutulması” olarak düşünülmekle birlikte uygun şekilde yapılmadığında hastanın zarar görmesine hatta yaşamını kaybetmesine neden olmaktadır.
Ameliyat sonrası ölüm hızı: Gerçekleştirilen ameliyatlar nedeniyle yaşamlarını kaybeden hasta sayısını göstermektedir ve sağlık kurumunda verilen sağlık hizmeti kalitesini gösteren ölçütler arasındadır.
Enfeksiyon hızları: Hastane bakım kalitesi ve hastanenin hijyen koşullarına ilişkin bilgiler veren hızlar, enfeksiyon hızlarıdır.
Kaba enfeksiyon hızı: Hastanede görülen enfeksiyon ile ilgili kabaca bilgi veren ölçüttür. Kaba enfeksiyon hızına hastane kaynaklı olup olmadığı dikkate alınmaksızın hastanede saptanan tüm enfeksiyonlar dâhil edilmektedir.
Net enfeksiyon hızı: Kaba enfeksiyon hızında hastanede görülen tüm enfeksiyon vakaları hesaplamaya dâhil edilirken net enfeksiyon hızı hastaneden alındığı saptanan vakalardan oluşmaktadır.
Ameliyat sonrası enfeksiyon hızı: Hastaların sağlık statülerinin daha iyi hâle getirilmesi için yapılan ameliyatların başarısında ameliyat esnasında yapılan operasyon kadar ameliyat sonrası hastanın bakımı da önem teşkil etmektedir.
Otopsi hızı: Otopsi, ölüm nedeninin araştırılması amacıyla yapılan tıbbi işlemdir. Bu hızın hesaplanmasında dikkat edilecek husus, gerçekleştirilen tüm otopsilerin dâhil edilmeyeceğidir.
Sezaryen hızı: Sezaryen, normal yolla doğum yapmasında tıbben sakınca görülen durumlarda uygulanan cerrahi işlemdir.
Gereksiz ameliyat hızı: Hastaların sağlık statülerinin iyileştirilmesi amacıyla gerçekleştirilen ameliyatlar, bazı durumlarda gereksiz olabilmektedir. Bu duruma yanlış teşhis, hastane ve sağlık hizmeti sunucusunun daha fazla gelir elde etme arzusu gibi hususlar neden olabilmektedir.
Performans göstergeleri: Bu göstergeler verimlilik göstergeleri olarak da bilinmekte olup, hastanelerin kaynaklarını ne oranda kullandıklarını göstermektedir.
Ortalama hasta kalış gün sayısı: Hastaların ortalama olarak hastanede kaç gün kaldıklarını gösterir.
Yatak işgal oranı: Yatak doluluk oranı, kapasite kullanım oranı gibi isimlerle de ifade edilmektedir.
Yatak devir aralığı: İki hasta yatışı arasında geçen süreyi göstermektedir. Diğer bir ifadeyle bir hasta taburcu olduktan sonra aynı yatağa diğer hasta yatış yapana kadar geçen süreyi göstermektedir.
Yatak devir hızı: Bir hasta yatağında kaç hastanın yattığını gösteren ölçüttür. Diğer bir ifadeyle belirli bir sürede bir yatağı kaç hastanın kullandığını gösterir.
Yatan hasta oranı: Hastaneye başvuran hastaların ne kadarının hastaneye yatırılarak tedavi edildiğini gösterir.