Sağlık sistemi ve sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi

Sağlık, insan hayatını anlamlı kılan şeydir. “Önce sağlık” söylemi bu vazgeçilmezliğin ifadesidir. Bununla birlikte insan kendi sağlığını riske atmadan da kaçınmamaktadır. Sağlığını tehdit eden birçok kötü alışkanlığı edinmekten de geri durmamaktadır. Bu metafor gündelik yaşamda insanların sağlıkla ilgili tutumlarının anlaşılmasını zorlaştırmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütünün tanımına göre sağlık; hastalık ve sakatlığın olmayışı yanında insanın bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlinde bulunmasıdır.

İnsan sağlığının temel bileşenleri genetik, çevre, yaşam tarzı ve sağlık sistemidir.

Genetik: İnsan nihayetinde, anne ve babadan gelen sperm ve yumurtanın birleşmesi sonucunda oluşan zigotun bölünerek çoğalması ve sonucunda ete-kemiğe bürünmesi ve can bulmasıyla meydana gelir.

Çevre: Anne rahmiyle başlayan ve doğumdan sonra bireyin etrafını kuşatan, doğal ve sosyal unsurların tamamının oluşturduğu yapıdır.

Yaşam tarzı: Kişisel genetik yapı ve sosyal çevrenin etkileşimi sonucu ortaya çıkan yaşam tarzı ve alışkanlıklar aynı çevre ve toplum içerisindeki diğer bireylerden kişinin sağlık durumu ve statüsünün farklılaşmasına neden olur.

Sağlık Hizmetleri: Doğrudan bireyin ve toplumun sağlık sorunlarını çözmek veya sağlık statüsünü geliştirmek amacıyla, bireysel, sosyal veya kurumsal sunulan hizmetlerdir.

Sağlık Sistemi: Her ülke kendi bütünlüğünde bir sistem olarak tanımlanırsa, sağlık sistemi o ülke sisteminin bir alt sistemidir. Ülke kendi içinde yönetim, güvenlik, ekonomi, eğitim, sağlık gibi sistemler üzerinden tanımlandığında sağlık sistemi başlıca bir sistem olarak alınabilir.

Bir ülkedeki sağlık sistemi, ülke yöneticilerinin bilinçli bir tasarımıdır. Ülkenin coğrafi konumu, nüfus göstergeleri, toplumsal ve yönetsel yapı ve ekonomik durumu sağlık sisteminin kurgulanması ve yürütülmesinde önemli belirleyicilerdir. Sağlık sistemi bu belirleyicilerin algılanması ve yorumlanmasıyla ortaya çıkan kabuller üzerinden yapılandırılır.

Sağlık sistemi kendi içerisinde birçok yönetsel ve örgütsel yapıdan, kurumdan, üründen, çok farklı meslek çalışanlarından, bilgi, doküman, bina, makine, cihaz vb. unsurlardan oluşmaktadır. Anlaşılması için alt sistemler şeklinde tasnif edildiğinde; tasarım, finans, destek ve sağlık hizmetleri başlığıyla dört başlık altında toparlanır. Her sistemin kendi içinde de alt sistemleri bulunmaktadır.

Sağlık sistemi kendi alt sistemlerinin birlikteliği ve etkileşimi ile kendine yüklenmiş olan görevleri yerine getirmeye çalışır.

Sağlık sisteminin temel amacı toplumun sağlık ihtiyaçlarını karşılamaktır. Tasarım, finans ve destek alt sistemleri toplumun sağlık hizmeti ihtiyacının etkili ve verimli bir şekilde karşılanmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Sağlık hizmetleri sağlık sisteminin merkezindedir.

Sağlık hizmetleri dört başlık altında toplanmaktadır. Bunlar: Koruyucu, geliştirici, tedavi edici ve rehabilitasyon hizmetleridir.

Koruyucu Sağlık Hizmetleri: Kişiye ve çevreye yönelik olarak gerçekleşir.

Geliştirici Sağlık Hizmetleri: İnsan, etken ve çevre etkileşiminin gelişerek pozitif devam etmesini sağlamak amacıyla yapılan ağırlıklı farkındalık ve bilinçlendirme çabalarıdır.

Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri: Hastalık etkenlerinin bir şekilde insanların vücuduna girmesi, hastalık yapabilecek ortamı bulması ve seviyeye ulaşması sonucunda hastalık belirtileri ortaya çıkmaya başlar. Bu belirtileri fark eden kişiler, kendilerinde bir sağlık sorunu olduğunu fark eder. Sorunun tanılanması ve tedavisi amacıyla tedavi edici sağlık hizmetleri veren kurum ve işletmelere başvurur.

Rehabilitasyon Hizmetleri: Doğuştan veya sonradan kazanılmış olan kalıcı bir sakatlık sonucunda kaybedilen yaşama gücü veya fonksiyonunun geri kazanılması veya yaşama kalitesine etkisinin azaltılması faaliyetleridir.

Her işletme veya kuruluş misyonunu gerçekleştirmek ve vizyonuna ulaşmak amacıyla kendi elindeki imkân, kaynak ve insan gücünü önceliklerine göre bir araya getirir.

Bir ülkenin sağlık sisteminin örgütlenme yapısı ülkenin mevcut şartları, toplumun sağlık ihtiyaçları ve yöneticilerin tercihleri doğrultasında yapılanır. Ülkemizde sağlık konusundaki en büyük otorite Sağlık Bakanlığıdır.

Sağlık Bakanlığı Örgüt Yapısı: Sağlık Bakanlığı ülkemizin ana sağlık otoritesidir. Sağlık Bakanı seçilmiş Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Bakanlık hizmetlerine yürütmek ve Bakana yardımcı olmak üzere bakan yardımcıları atanır. Bakan görevlerini ve bakanlıktaki genel müdürlük ve diğer birimleri yardımcıları arasında dağıtır. Her bakan yardımcısı kendisine bağlı olan bakanlık birimlerinin faaliyetlerini yürütmesinden sorumludur.

İllerde İl Sağlık Müdürlükleri, ildeki sağlık hizmetlerini yürütür. Sağlık Müdürlükleri, kamu ve özel sağlık hizmetlerinin planlanması, koordinasyonu ve denetiminden, kamu sağlık hizmetlerinin yürütülmesinden sorumludur.