Rekreasyon ve Rekreasyonel Katılım
Rekreasyon Nedir?
Rekreasyonun anlamı bireylere, topluluklara ve hatta kültüre göre farklılıklar gösterebilir. Rekreasyon kelimesi yenilenmek veya yeniden yaratılmak anlamlarına gelen İngilizce “re-creation” kelimesinden türetilmiştir.
Rekreasyon, bireylerin serbest zamanlarında uğraştıkları veya katıldıkları çeşitli türdeki aktiviteleri içerir ve bu aktiviteler bireyin yapmak zorunda olduğu işlerden farklı olmak zorundadır. Buradan hareketle rekreasyonu “serbest zamanlarda yapılan, bireysel veya kolektif, özgür ve zevkli, çekiciliği olan, herhangi bir dışsal ödül tarafından zorlanmayan bir aktivite” olarak tanımlayabiliriz.
Fiziksel aktivitelere katılmak, TV izlemek, kitap okumak, sanat veya turizmle ilgili faaliyetlere katılmak rekreasyonel aktivitelere örnek olarak gösterilebilir.
Rekreasyon kavramının felsefi bakış açıları ile de farklı tanımlamalarının yapılmasıda mümkündür. Bu bağlamda rekreasyon kavramını inceleyen ve üzerinde tartışmalar yapan “insancıl”, “nicel”, “terapatik” ve “varoluşçu” yaklaşım gibi bazı temel akımlar vardır.
Rekreasyonun Özellikleri
Rekreasyon sadece iş/meslek veya zorunluluk bağlamında açıklanamaz çünkü rekreasyon kapsam ve içerik olarak çok farklı özelliklere sahiptir. Rekreasyonun temel özellikleri aşağıda sunulmuştur.
- Rekreasyon kişiseldir.
- Rekreasyon özgürlükle ilgilidir.
- Rekreasyon canlandırıcıdır.
- Rekreasyon anlık tatmin sağlar.
- Rekreasyon bir aktivite gerektirir.
- Rekreasyon yaratıcıdır.
- Rekreasyon deneyim gerektirir.
- Rekreasyon rutinin değişmesini sağlar.
- Rekreasyon sosyal açıdan yararlı ve sağlıklıdır.
Rekreasyonun Sınıflandırılması
Rekreasyonel aktivitelerin çok fazla çeşitlilik içerdiğini ve farklı şekillerde sınıflandırılabileceğini söyleyebiliriz. Rekreasyonla ilgili ilk sınıflamanın serbest zaman fikrinin temel ilkelerine dayandırılarak yapıldığını söyleyebiliriz. Bu sınıflamaya göre rekreasyon, rasyonel ve rasyonel olmayan rekreasyon olarak iki kategoriye ayrılır.
Rekreasyonel aktiviteleri sınıflandırmanın bir diğer yöntem ise aktivite çeşitlerine kategorileri ayırmaktır. Bu yöntemde bireyin aktiviteye hangi amaçla veya aktif/pasif amaçlı olarak katıldığı önemli değildir. Bu noktadan hareketle rekreasyonel aktiviteler; ev temelli, fiziksel, sosyal, kültürelsanatsal, açık alan ve turistik aktiviteler olarak 6 farklı kategoride sınıflandırılabilir.
Son olarak, rekreasyonun halk rekreasyonu, sivil toplum kuruluşları rekreasyonu, ticari rekreasyon, terapatik rekreasyon ve şirket rekreasyonu gibi kategorilere ayırılarak sınıflandırıldığını da görmekteyiz.
Rekreasyonel Katılım ve Önemi
Geçmişte rekreasyonel aktiviteler, daha çok çocuk ve gençler, yazın ve açık alanda yapılan aktiviteler veya karmaşık yapılar olarak algılanırdı. Günümüzde ise rekreasyon tüm yaş gruplarını kapsayan, her mevsim açık veya kapalı alanda yapılan ve katılımı özendirici basit yapıda organize edilen aktiviteler olarak değerlendirilmeye başlandı. Yaşanan bu değişime paralel olarak, insanların serbest zaman aktivitelerine dair tutumları ve algıları her geçen gün farklılaştı ve katılım sonucundaki beklentileri de hızla arttı. Bireyler serbest zamanın önemini kavradıkça ve aktiviteler hakkındaki daha bilinçli hale geldikçe tatmin olma düzeyleri de yükseldi.
Serbest zamanlarda yapılan rekreasyonel aktivitelere katılımın bireysel ve toplumsal birçok faydası vardır. Rekreasyonel katılım sonucunda ortaya çıkan pozitif etkileri fizyolojik, psikolojik ve sosyal faydalar olmak üzere üç ana başlık altında sıralayabiliriz. Ancak, yapılan araştırmalar incelendiğinde toplumun önemli bir bölümünün sahip olduğu serbest zamanlarının büyük bir kısmını evde veya pasif aktivitelere katılarak değerlendirdiği anlaşılmaktadır. Günümüzde maalesef tüm dünyada bireylerin serbest zamanlarının önemli bir bölümünü TV izleyerek değerlendirdiği bilinmektedir.
Rekreasyonel Katılımı Etkileyen Faktörler
Bireylerin serbest zaman aktivitelerine katılımını etkileyen faktörler öncelikle içsel (kişilik, motivasyon vb.) ve dışsal faktörler (kültür) olmak üzere iki ana başlık altında sınıflandırılmıştır.
Bir diğer yaklaşıma göre, rekreasyonel aktivitelere katılımı etkileyen unsurlar “kişisel”, “sosyal” ve “çevresel” gibi faktörler olarak sıralanabilir. Kişisel faktörler; yaş, cinsiyet ve evlilik durumu gibi değişkenleri ifade eder. Gelir, meslek ve erişim gibi değişkenler ise sosyal faktörler başlığı altında yer alır. Son olarak, çevresel faktörlerin mevcut kaynaklar ve tesislerin konumu değişkenlerden oluştuğu söylenebilir.
Serbest Zaman İlgilenimi
Serbest zaman ilgilenimi bireyin fiziksel, sosyal, sanatsal veya turizm aktiviteleri veya bir serbest zaman ürününe olan kişisel bağlantısını ifade eder. Başka bir deyişle, katılım, insanların bir aktiviteyle ilgilenme nedenlerini ölçer. Bireylerin bir zaman aktivitesi veya ürünü ile ilgilenme nedenlerinin belirlenmesinde kullanılan beş boyut vardır. Bu boyutlar, çekicilik, önem verme, sosyal ilişki, özdeşleme ve kendini ifadedir.
Serbest Zaman Aktivitelerine Katılımı Engelleyen Faktörler
“Hiyerarşik serbest zaman engelleri” bireylerin serbest zaman aktivitelerine katılımını engelleyen faktörlerin belirlenmesinde sıklıkla kullanılan bir modeldir. Bu modele göre, bireyin serbest zaman aktivitelerine katılımını engelleyen/kısıtlayan faktörler, bireysel faktörler (ilgi eksikliği), bireylerarası faktörler (arkadaş eksikliği) ve yapısal faktörler (tesislere erişim) olarak üç gruba ayrılır.
Serbest Zaman Engelleri İle Baş Etme Stratejileri
Baş etme stratejisi kısaca bireyin bir serbest zaman aktivitesine katılmak için karşılaştığı engellerin/kısıtlayıcıların üstesinden nasıl geldiği anlamına gelir.
Serbest zaman engelleri ile baş etme stratejileri bilişsel (içsel) stratejiler ve davranışsal (kişilerarası ve yapısal) stratejiler olarak iki gruba ayrılır.