Rekreasyon Psikolojisi

Modern dünyada hareketsiz yaşam tarzına sahip insan sayısının hızlı bir şekilde artışı, beraberinde getirdiği birçok problemle günümüz toplumlarını yüz yüze bırakmaktadır. Olumsuz etkilerini başta sağlık olmak üzere ekonomi gibi pek çok alanda gösteren hareketsiz yaşam tarzıyla mücadelede serbest zaman dilimi içerisinde yapılan fiziksel aktivite içerikli aktivitelerin önemi, son yıllarda oldukça artmış; öyle ki serbest zamanları fiziki aktivitelere katılarak değerlendirme, başta tıp bilimleri olmak üzere sosyoloji ve psikoloji alanında çalışanlar tarafından bedensel, toplumsal ve ruhsal sağlığın korunması noktasında hemen hemen aynı ölçüde ilgi görmeye başlamıştır. Özellikle fiziksel sağlık üzerine olumlu etkileri çok sayıda araştırmayla kanıtlanan fiziksel aktiviteye insanları özendirmek için uygun stratejilerin neler olduğunu ve bu aktivitelere katılma ya da katılmama sebeplerini ortaya çıkarmak bu bağlamda büyük bir önem arz etmekle birlikte bunu sağlayabilmek bütüncül bir yaklaşımla psikolojik faktörlere odaklanılmasını gerektirmektedir. Spor ve egzersiz psikolojisi “spor, egzersiz ve diğer fiziksel aktivitelerde performans ve katılım ile ilgili psikolojik etmenleri bilimsel olarak inceleyen bir disiplin” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımlamayı biraz daha genişletecek olursak spor ve egzersiz psikolojisi, sadece spor ortamındaki insan davranışlarını yarışma ya da üst düzey performans boyutunda ele almamakta; aynı zamanda rekreatif amaçlı fiziksel aktivitelere katılım ile ilgili insan davranışlarını da incelemektedir. İnsan davranışlarını açıklama noktasında büyük bir etkiye sahip olması sebebiyle psikoloji bilimi için kişilik ve motivasyon ile ilgili konular büyük bir öneme sahiptir ve psikolojinin birçok alt dalında incelenmektedir ki bunlardan biri de spor ve egzersiz psikolojisi alanıdır. Spor, egzersiz ve fiziksel aktivite alanlarında kişilik; psikodinamik, kişilik özellikleri, durumsallık, etkileşimsel ve fenomenolojik yaklaşımlara dayalı olarak incelenmektedir. Bu yaklaşımların hiç birisi, insan davranışını tek başına açıklayamamakla birlikte bu yaklaşımlar çerçevesinde yapılan araştırmalar, rekreasyonel aktivitelere katılımla ilgili davranışları açıklama noktasında bizlere çok değerli bilgiler sağlamaktadır. İnsan yaşamını, hedeflere göre farklı şiddetlerdeki fizyolojik ve sosyal motivler (güdüler) yönlendirmektedir. Fiziksel aktiviteye katılımı, devamlılığı ve bu aktivitelerdeki performansı etkileyen birden fazla ve kişiden kişiye değişiklik gösteren pek çok motiv vardır. Spor ve egzersize katılım ile motivasyon arasındaki ilişkinin açıklanması noktasında önemli görülen bir diğer konu başarı motivasyonu ve yarışmacılıktır. İnsanları spor, egzersiz ve fiziksel aktivite yapmaya nelerin motive ettiğini açıklamak için Başarı Motivasyonu çerçevesinde dört kuram geliştirilmiştir. Bireylerin spor, egzersiz ve fiziksel aktiviteye karşı motivleri (sağlıklı olma, eğlenme, macera tutkusu gibi), onların bu aktivitelere katılımlarını, devamlılıklarını ve dolayısıyla bu aktivitelerde gösterecekleri performanslarını etkileyebilmektedir. Araştırmacılar, fiziksel aktivitenin kaygı, depresyon ve stresle ilişkisi yanında kişilik üzerinde bir etkisinin olup olmadığı konusu ile de ilgilenmişlerdir. Bu araştırmalardan elde edilen bulgular, fiziksel aktivitenin benlik saygısı, öz -yeterlik gibi bazı kişilik özelliklerinin gelişimine olumlu yönde katkı sağladığını göstermektedir.