Yaratıcılık Kavramına Genel Bakış

Yaratıcılık ve yaratıcı düşünme ile ilgili tanımlar konusunda tam bir fikir birliğinin olduğunu söylemek zordur. Literatürde yer alan tanımlar incelendiğinde, yaratıcılığın özgünlük, yeni olanı üretme, kavramlar arası farklı birleşmeler, bağlantılar kurma ile ilişkilendirilmesi yönünde ortak paydalarda birleşildiği görülmektedir. Yaratıcılığı tanımlayan araştırmacılar farklı bakış açılarından kavrama yaklaşmışlar ve yaratıcılığın bir süreç, yaratıcı düşünme süreci sonucu ortaya çıkan bir çıktı, ürün, kişilik özelliği ve zekâ ile ilişkilendirildiği farklı tanımlar ortaya koymuşladır. Yaratıcılığın doğuştan gelen bazı başat kişilik özellikleri ile açıklanması kadar, yaratıcılığın ortalama bir zekâ seviyesi ve kişilik özellikleri ile bağlantısı olduğu ama çevresel etkiler ve eğitimle belli bir alandaki yaratıcılığın geliştirilebileceği üzerinde duran yaklaşımlar da bulunmaktadır. Ayrıca kültürün ve eğitimin yaratıcılık kapsamında kavramı ele alış biçimleri ve yaratıcılığa verilen değer oranında, yaratıcılığı destekleyen ya da yaratıcılığı engelleyen durumlar ortaya koyabilmesi de söz konusu olabilmektedir.

Yaratıcılık Kavramı Üzerine

Yaratıcılık kavramı üzerine farklı yaklaşımlarla getirilen tanımlardan bir kısmı bireysel yaklaşımla yaratıcılığı, yaratıcı kişi, onun zihinsel faaliyetleri, yaratıcı kişilik özellikleri kapsamında ele almaktadır. Bu yaklaşımda yaratıcılığın ilgili olduğu alana yönelik uzmanlık, bilgi seviyesi, bireyin bilişsel süreçleri ve yaratıcılık ilişkisi üzerinde durulmaktadır.

Yaratıcılık kavramının özünde yeni olanı yaratmak yer almakla birlikte, tanımlara bakıldığında bu yeni olma durumunun hiç olmayanı yaratmaktan farklı olarak, var olan kavramlar, olgular, nesneler arasında yeni kesişim notaları yaratmak, hiç yapılmamış şekilde bu unsurları birleştirmek, şimdiye kadar akla gelmemiş bir şekilde olgular, nesneler, kavramlar arasında ilişki kurarak yeni bir şey üretmek olduğu da görülmektedir.

Yaratıcı Kişilik Özellikleri

Yaratıcılıkla ilgili bir kısım yaklaşımda, olgunun doğuştan getirilen kişilik özellikleri, doğal yaratıcı yeteneğe sahip olma ile yakın bir ilişkisi olduğu ve sonradan geliştirilemeyeceği üzerine keskin görüşler bulunmaktadır. Bu yaklaşımda yaratıcılığın sonradan elde edilemeyecek bir kişisel yetenek, kişilik özelliği olduğu da vurgulanmakta ve yaratıcı kişilere özgü özellikler sıralanmaktadır. Bu görüşün yanı sıra yaratıcılığın kişisel yeteneklerle bağlantılı olmakla birlikte, sonradan kazanılabilecek bilgilerle desteklenebilecek, eğitimle açığa çıkarılabilecek bir olgu olduğu da vurgulanmaktadır. Ancak sanat, mimari, bilim alanlarında dahi olarak adlandırılan kişilerin varlığı, yaratıcılık ve doğuştan gelen yaratıcılık özellikleri arasındaki ilişkinin üzerinde durulmasını da beraberinde getirmiştir.

Yaratıcılığı Etkileyen Faktörler

İnsan psikolojik olduğu kadar toplumsal bir varlık olarak tüm davranış süreçlerinde kendi içsel özellikleri (kişilik, motivasyon, algılama, tutumlar) ve yaşadığı sosyal yapıdan kaynaklı çevresel faktörlerden (kültür, alt kültür, aile, sosyal sınıflar, gruplar) etkilenmektedir. Yaratıcılık ve yaratıcı düşünme süreci de insana ait eylemler bütünü olarak, kişisel ve çevresel faktörlerden olumlu ya da olumsuz yönde etkilenebilmektedir. Bazı durumlar yaratıcılığı desteklerken bazı durumlar ise yaratıcılığı baskılamaktadır.

Analitik Düşünme ve Yaratıcı Düşünme Kavramları

Yaratıcılığı bir düşünme süreci olarak ele alan tanımlarda sağ ve sol beyin özellikleri vurgulanmakta ve yaratıcı düşünme sürecinde bilinçli ve bilinç dışı işleyen farklı aşamaların söz konusu olduğu dile getirilmektedir. Bu noktada yaratıcı düşünme sürecinin en etkin şekilde işlemesi ve gerçek anlamda yaratıcı sonuçlar ortaya çıkmasında analitik ve yaratıcı düşünmenin birbirini destekler yapıda olmasının önemi üzerinde de durulmaktadır. Yaratıcı düşünme sürecinde hayal gücünü kullanarak, farklı olan bağlantıları kurma ve yeni fikirler, stratejiler, kavramlar, yöntemler oluştururken yaratıcı düşünme kadar, buluşun ya da yeniliğin kullanışlılığını test etmek için analitik düşünmeyi de kullanmak gerekmektedir.

Yaratıcı Düşünme Süreci

Yaratıcılık belli bir durumda yaşanan bir tıkanıklığı aşma, ortaya çıkan bir soruna çözüm önerileri geliştirme için kavram, olgu, olay ve unsurlar arasında var olandan farklı yeni bağlantılar geliştirme ve çözüm üretme ise, yaratıcı düşünce de bu çözümün üretilmesinde izlenen yol, kullanılan teknikler ve yöntemlerin bütünüdür. Bu noktada yaratıcı düşüncenin ortaya çıkması bir süreç içerisinde gerçekleşir. Yaratıcılığa süreç olarak yaklaşan tanımlarda, yaratıcı düşünce problem çözme süreci olarak ele alınmaktadır. Yaratıcı düşünme süreci konusunda en bilinen ve eski ayrım Graham Wallas tarafından geliştirilen dört aşamalı yaratıcı düşünme sürecidir. Wallas'a göre yaratıcı düşünme süreci; hazırlık, kuluçka, aydınlanma ve doğrulama aşamalarından oluşmaktadır.