Modelleme ve Pazarlama Araştırmalarında Etik Konular

Bu ünitede, araştırmacının bir önceki aşamada belirlemiş olduğu karar problemi ve unsurları doğrultusunda araştırmanın teorik modelinin geliştirilmesinin önemi ve gerekliliği üzerinde durulmuştur. Model, bir sistemin veya gerçek durumun temsilcisi niteliğindeki sembolik gösterimlerdir. Araştırma modeli belirlenirken araştırmanın konusu ile ilgili önceki çalışmaların taranması ve modeldeki ilişkilerin daha önce yapılmış çalışmalar ve bulgular doğrultusunda oluşturulması önemlidir. Araştırmacı, teorik modeli geliştirirken sözel, görsel veya sayısal modellerden birini veya bir kaçını aynı anda kullanabilir. Matematiksel model, araştırmada kullanılacak değişkenler arasındaki ilişkilerin birtakım parametreler ve eşitlikler kullanılarak ifade edilmesidir. Sözel modeller araştırmada incelenecek değişkenler ve aralarındaki ilişkileri sözlü veya yazılı olarak anlatan modellerdir. Görsel veya grafiksel modeller ise, sözel modellerin şekiller vasıtasıyla anlatıldığı modellerdir. Geliştirilen teorik model, araştırmacıya aynı zamanda araştırmanın değişkenlerini de belirlemesinde yardımcı olacaktır. Değişken, zamanla ve başka faktörlerin de etkisi ile değişimi beklenen, ölçülebilir bir faktör, karakteristik veya sistemin parçasını ifade eder. Bu çerçevede, ünitede bağımsız, bağımlı, aracı, düzenleyici ve kontrol değişkenleri anlatılarak aralarındaki farklar ortaya konulmuştur. Bağımsız değişken başka bir değişkenin etkileyicisi veya nedeni konumunda olan değişken iken; bağımlı değişken, bağımsız değişken tarafından etkilenen ve araştırmada üzerindeki değişimin incelendiği değişkendir. Aracı değişken, iki değişken arasındaki ilişkiyi açıklayan, düzenleyici değişken ise, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin şiddetinde ve yönünde farklılaşmaya neden olan değişkenlerdir. Kontrol değişkeni, araştırmacının bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkide rol oynamasını engellediği değişkenlerdir. Ardından ünitede, yine araştırmanın modeli çerçevesinde oluşturulacak araştırma sorusu ve hipotez kavramları üzerinde durulmuş, önemleri ve farkları örneklerle anlatılmaya çalışılmıştır. Araştırma sorusu ve hipotezler, karar problemi bileşenlerini oluşturan alt sorular ve ifadelerdir, daha spesifik ve belirgin, daha dar kapsamlıdır. Araştırma soruları, karar probleminin bileşenlerinden oluşan ve araştırma sürecinin sonuçlarını oluşturan soru cümlesi serileridir. Araştırma soruları araştırmanın sonuçları için yol gösterici niteliktedir. Hipotezler ise, araştırma sorularının olası cevabı niteliğindeki daha detaylı ve belirgin yargı cümleleridir. Ünitede son olarak pazarlama araştırmalarında sıklıkla karşılaşılan etik problemler araştırmanın tarafları ve araştırma sürecinin basamakları açılarından incelenmiştir. Pazarlama araştırması sürecindeki etik problemler üç kaynaktan ortaya çıkabilir. Bunlardan ilki, araştırmayı sürdüren araştırmacı veya araştırmacılardan kaynaklanan etik problemlerdir. Kısıtlı bütçe ve kısıtlı zaman, araştırmacıları etik olmayan davranışlara sürükleyen en önemli iki unsurdur. İkinci taraf, aynı zamanda süreçteki etik olmayan hadiselerin de kaynağını oluşturan taraf olan, araştırmayı yaptıran kurum veya kuruluşların araştırmanın gidişatını ve sonucunu kendi lehlerine değiştirebilecek istekleridir. Son olarak araştırma sürecindeki etik olmayan hususlar, araştırmaya katılan kişi veya firmaların davranış veya tutumlarından kaynaklanmaktadır. Örneğin, soru kağıdındaki soruların tam olarak okunmadan veya anlaşılmadan cevaplanmaya çalışılması katılımcılardan kaynaklanan etik olmayan bir davranıştır.