Örnekleme Tasarımı ve Uygulama

Araştırma yürütülürken verilmesi gereken en önemli kararların başında, verilerin araştırma yapılacak ana kitlenin tümünden mi elde edileceği, yoksa daha küçük bir örneklemden mi toplanacağıdır. Örneklem alınması durumunda, hangi yönteme göre yapılacağı, örneklem büyüklüğünün ne olacağı ve örnekleme tam olarak kimlerin ve/veya hangi işletmelerin dâhil edileceğinin planı da yapılmalıdır. Alınacak örneklemin ana kitleyi temsil etmesi

beklenir. Bazı araştırmalarda kısıtlı bir örnekleme ait bulgular yeterli olmaktadır, ancak diğerlerinde ana kitlenin doğru bir şekilde temsil edilmesi için daha büyük sayıda bir örneklem gerekir. Örneklem

ana kitleyi ne kadar az temsil ediyorsa, o kadar örnekleme hatasına sahiptir. Ayrıca, örnekleme hatası arttıkça, elde edilen bulguların genelleştirilme ihtimali azalır. Örneklemin ana kitleyi temsil yeteneği doğru bir örneklem alma yöntemi kullanılması durumunda artar.

Örneklem alma süreci beş aşamadan oluşmaktadır:

i. Ana kitlenin belirlenmesi;

ii. Örneklem çerçevesinin belirlenmesi;

iii. Örnekleme alma yönteminin seçimi (olasılıklı örneklem alma yöntemleri ve olasılıksız örneklem alma yöntemleri);

iv. Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi;

v. Örneklem alma sürecinin uygulamaya konulması.

Örneklem alma yöntemleri olasılıklara dayalı yöntemler ve olasılıksız yöntemler olarak iki farklı sınıfta yer alır. Örneklem alma yöntemi olarak olasılıklara dayalı bir yöntem mi yoksa olasılıksız bir yöntem mi seçilmesi gerektiği kararı belirli faktörlere bağlı olarak verilir. Bu faktörler: araştırmanın türü, örnekleme ve örnekleme dışı hata büyüklüğü, ana kitlede değişim oranı, istatistiksel koşullar, operasyonel koşullar, zaman ve maliyettir.

Olasılıklı örnek alma yöntemlerinde, örneklem alma tamamen tesadüfi olarak gerçekleştirilir, dolayısıyla ana kitlede yer alan her bireyin ve/ya ögenin örneklemde yer alma olasılığı eşittir ve sıfırdan büyüktür; tam olarak hesaplanabilir. Tesadüfi örnekleme yapıldığı için seçilen örneklemin ana kitleyi temsil yeteneği yüksektir.

Olasılıksız örneklem alma yönteminde ise, örneklemde yer alacak bireyler/ögeler araştırmacının uygun gördüğü şekilde, yargısına bağlı olarak ve seçilen örneklem alma yöntemine göre belirlenir. Olasılıksız örneklem alma yöntemi ile elde bulgular sadece örneklemi tanımlar, ana kitleye genellenemez.

Olasılıksız örneklem alma yöntemlerinde ana kitleden (veya örneklem çerçevesinden) örneklem alma tamamen araştırmacı tarafından kasti olarak yapılır, elde edilen bulgular sadece örnekleme mal edilebilir, ana kitleye genelleştirilemez.

Olasılıklara dayalı örneklem alma yöntemleri: Basit tesadüfi örnekleme, sistematik örnekleme, tabakalı örnekleme ve kümeleme örneklemesidir. Diğer taraftan olasılıksız örneklem alma yöntemleri: Kolayda örnekleme, kota örneklemesi, yargısal örnekleme ve kartopu örneklemesidir.

Örneklem büyüklüğü eldeki soruna cevap bulabilmeye izin verecek ölçüde büyük olmalı, ancak gereksiz masraflardan ve verimsiz olmaktan uzak olmalıdır. Örneklem tasarımı ve büyüklüğü örneklemin ana kitleyi doğru temsil etmesi ve bulguların genelleştirilebilmesi amacıyla büyük önem taşır.

Olasılıklara dayalı örneklem alma yöntemlerinden biri kullanılacaksa, örneklem büyüklüğü belirli bir formül yardımıyla hesaplanabilmektedir.

Genellikle örneklem büyüklüğünün fazla tutulması daha doğru bulgulara ulaşılacağı izlenimi verir, ancak bu doğru değildir. Örneklem hacmi büyüdükçe, tip 2 hatanın yapılma olasılığı artar; hipotezler reddedileceğine kabul edilir; olmayan ilişkiler varmış gibi ele alınır.